„Kształtowanie Śródziemia” – recenzja J.R.R. Tolkiena

„Na początku był Eru, Jedyny, którego na obszarze Ardy nazywają Iluvatarem; On to powołał do życia Ainurów, Istoty Święte, zrodzone z Jego myśli.” Tymi słowami rozpoczyna się Ainulindale, początkowa księga „Silmarillionu”, prezentując nam historię powstania świata. Jeśli zatem znamy tolkienowski mit kosmogoniczny, to czy rzeczywiście potrzebujemy książki, która jeszcze raz by nam to przybliżała? Okazuje się, że tak! Tym bardziej, że tak dosłowne traktowanie tytułu nowej książki z serii „Historia Śródziemia” byłoby poważnym błędem, ponieważ odnosi się do innego aspektu niż fabularno-mitologiczny.

Czy Kształtowanie Śródziemia jest dla każdego?

Polscy fani twórczości J.R.R. Tolkiena doczekali się kolejnego przekładu na nasz język. Jest to już czwarty z dwunastu tomów serii „Historia Śródziemia”, obszernego kompendium wiedzy o Śródziemiu i procesie jego kreowania w umyśle Tolkiena. I właśnie ten rodzaj kształtowania Śródziemia uwzględnia tytuł najnowszej publikacji. Nie dowiemy się zatem niczego nowego w kwestii kanonicznej historii tolkienowskiego świata, dowiemy się jednak wiele z tego jak bardzo różni się to, co znamy, od pierwotnego zamysłu angielskiego autora.

Jeśli ktoś sięgnie po tę książkę z przekonaniem, że sięga po kolejną epicką opowieść ze Śródziemia, to srodze się rozczaruje, zatem już w tym miejscu dobrze jest przestrzec potencjalnych zainteresowanych. W swojej istocie „Kształtowanie Śródziemia” jest opracowaniem tekstów i notatek J.R.R. Tolkiena dokonanym przez jego syna, Christophera. Opracowanie te zostało opatrzone stosowną liczbą komentarzy redaktorskich, które pozwolą odnaleźć się w gąszczu różnych fragmentów, nierzadko też następujących po sobie alternatywnych wersjach tej samej opowieści lub alternatywnych zakończeń dopisywanych w przypisach. Zdecydowanie jest to zatem książka dla fanów, żeby nie powiedzieć fanatyków, Śródziemia. A co mają zrobić pozostali? Cóż, po prostu zacząć czytać Tolkiena. Innej opcji nie ma – poważnie! Czym prędzej należy sięgnąć po „Hobbita”, następnie „Władcę Pierścieni” i „Silmarillion” – a potem już można spokojnie zajrzeć do „Historii Śródziemia”, by zgłębić tajemnice kryjące się u zarania literackich dziejów Śródziemia i całej Ardy.

Estetyka – mocna strona Śródziemia

W historii tolkienowskich wydawnictw zdarzały się estetyczne koszmarki (sam jestem właścicielem kwalifikującego się do tego zbioru niewypałów wydania „Władcy Pierścieni”), jednak ostatnio nie mamy raczej zbyt wiele powodów do narzekania. Książką, jak zresztą cała seria, wydana jest świetnie, i choć nie znajdziemy wewnątrz wielu ilustracji, jak w recenzowanym niedawno „Upadku Numenoru”, to jednak okładka i strona tytułowa nadrabiają za całość. Wewnątrz znajdziemy jedynie opatrzone komentarzem teksty Tolkiena oraz jego odręczne rysunki pozwalające prześledzić ewolucję geografii powstającego wówczas świata. Warto przy tym zauważyć, że wiele tych koncepcji sięga jeszcze lat 20. XX wieku, a więc nie tylko kilku dekad sprzed premiery „Władcy Pierścieni”, ale nawet sprzed wydania „Hobbita”. To dobitnie wskazuje na to, jak głęboko przemyślaną koncepcją było stworzenie Śródziemia.

Kształtowanie Śródziemia – czy warto czytać?

Tym, co może zaskoczyć wielu mniej obeznanych ze światem Tolkiena jest fakt, że całość była pomyślana jako mitologia wpisana w ramy chronologiczne rzeczywistego świata. Wydarzenia znane nam z książek Tolkiena stanowią więc w tej koncepcji zamierzchła przeszłość, z czasów prehistorycznych, nim jeszcze ludzie zaczęli liczyć czas na znane nam sposoby i zapisywać karty historii. Zatem jeśli zagłębimy się w lekturę, wówczas odkryjemy takie perełki, jak przekład fragmentów mitologii Śródziemia na staroangielski dokonany przez samego Tolkiena, który stanowi niejako „fabularne” połączenie wykreowanej w ten sposób prehistorycznej przeszłości ze znaną nam historią.

A zatem wypada na koniec zadać zasadnicze pytanie – czy „Kształtowanie Śródziemia” warto czytać? Z mojej strony odpowiedź nie może brzmieć inaczej niż tak. Oczywiście na wstępie należy zadać sobie pytanie podstawowe – czy znam Śródziemie w dostatecznym stopniu, by sięgnąć po tę książkę? Jeśli odpowiedź brzmi tak, to należy uczynić to niezwłocznie. W przeciwnym razie należy nadrobić zaległości i dopiero wtedy podjąć się tej lektury. Nie łudźmy się, że jest to książka dla każdego, bo tak nie jest i należy to jasno zaznaczyć. Jako fan Tolkienia nie chciałbym, by ktoś zraził się do jego dzieł po tym, jak sięgnął po tę pozycję na samym starcie. Bez pewnej znajomości tego świata nie ruszymy, jednak z nią lektura stanowić będzie wspaniałe uzupełnienie wiedzy o Tolkienie i procesie kreacji Śródziemia.