Dystopie ostrzegają nas przed przyszłością?

Bez względu na to, czy postrzegamy je jedynie jako pesymistyczne wyobrażenia, czy też przerażająco celne przepowiednie, przyznać należy, że książki o dystopiach* przyciągają rzesze wiernych fanów. Magnetyzm ten ciężko wytłumaczyć bez dyskusji dotyczącej konkretnych lęków, jakie czają się w naszych umysłach – lęków, które twórcy tych przepełnionych mrokiem światów wykorzystują by przedstawić nieprawdopodobne, lecz wciąż możliwe wizje tego, jak nisko możemy upaść.

Książki o dystopiach – TOP3:

“Rok 1984” i potrzeba prywatności

Choć często postrzegana w świetle czysto politycznym, najpopularniejsza powieść George’a Orwella jest, w mojej opinii, równie interesującym horrorem psychologicznym. Oferuje nam ona bowiem wgląd w umysł osoby całkowicie pozbawionej prywatności, uciśnionej przez autorytarny reżim, który, starając się osiągnąć całkowitą kontrolę nad każdym aspektem życia utrzymuje swych obywateli pod stałą obserwacją. Winston Smith już w pierwszym rozdziale przejawia objawy paranoi, a my już w pierwszym rozdziale wyobrazić sobie możemy, jak ciężko byłoby istnieć w tak skonstruowanym świecie – gdzie nasz własny telewizor, zawsze włączony, zawsze wyświetlający programy propagandowe, jest również narzędziem, przez które sami jesteśmy obserwowani. Gdzie rzecz tak trywialna, jak opisanie prywatnych myśli w pamiętniku może ściągnąć na nas gniew rządzącej partii. Powieść przedstawia rzeczywistość, w której człowiek został całkowicie pozbawiony prywatności, a Winston Smith jest zaledwie portretem osoby zniszczonej przez system. Ten brak prywatności to główny problem “Roku 1984”, problem niemożliwy do rozwiązania i niszczący wszystkich, którzy próbują położyć mu kres. Rolą czytelnika jest być świadkiem wszystkich metod wykorzystywanych przez Angsoc i, przerażony tym nieludzkim traktowaniem, opowiadać się przeciwko podobnym inicjatywom w naszym, niestety realnym, świecie. Atrakcyjność tej historii ma swoje źródło w tym kluczowym problemie, bo przecież każdy może się z nim utożsamić – jest to problem, który towarzyszy nam każdego dnia.

“Nowy, Wspaniały Świat”, który nie jest dla człowieka

Aldous Huxley oparł swoją powieść na bardzo prymitywnym i trudnym do pozbycia się uczuciu, z którym mierzył się każdy z nas. To uczucie pustki, strach przed istnieniem całkowicie pozbawionym sensu w świecie, który funkcjonuje identycznie bez względu na naszą obecność. Stworzony przez Huxley’a świat obrał za priorytet maksymalizację konsumpcji – wszystko jest na sprzedaż, i też wszystko powinno zostać kupione. Sami ludzie stali się produktem, dzięki odkryciu metod laboratoryjnego rozmnażania. Ludzie są, jeszcze przed “narodzinami” segregowani według zdolności fizycznych i inteligencji, i w tych biologicznie narzuconych kastach pozostają przez całe życie.
A będzie to życie pozbawione jakiejkolwiek wartości. Bez względu na grupę społeczną, w jakiej znajdzie się człowiek, jest to egzystencja pozbawiona znaczenia. Wszystkie zachcianki istnieją dlatego, że są wyuczone, zachowania i relacje społeczne są wytworzone sztucznie i nawet najbliższe kontakty sprawiają wrażenie płytkich i nienaturalnych. Jedynym celem w życiu człowieka jest konsumpcjonizm, niemożliwy bez niewolniczej pracy. Powieść ma skłonić do refleksji na temat tego, w jaką stronę zmierza nie tylko nasz świat, ale w jaką stronę zmierzają nasze priorytety. Jest to krytyka ciągłej pogoni za nowymi ubraniami, nowymi samochodami, nową elektroniką – ma nas skłonić do szukania radości w rzeczach naprawdę wartościowych, które sprawiają nam przyjemność, nie w takich, które “powinny” być dla nas istotne.

Książki o dystopiach można też odsłuchać w formie audiobooka

“451 stopni Fahrenheita” – śmierć intelektualizmu

Ludzie lubią myśleć. Ludzie lubią też myśleć, że są inteligentni. Jednak pod tym prostym refleksem kryje się wrodzona ciekawość, niezaprzeczalna zaleta, która pozwoliła nam, prostym myśliwym i zbieraczom opuścić granice naszej planety. Co zatem powiedzieć o świecie, który stara się wyeliminować w człowieku chęć zdobywania i analizowania informacji?
“451 stopni Fahrenheita” to książka o tyle bardziej przytłaczająca, że inspirowana prawdziwymi wydarzeniami i opisująca bardzo realny scenariusz. Tytuł nie bez powodu odnosi się do temperatury, powieść bowiem opisuje świat, w którym straż pożarna jest odpowiedzialna nie za gaszenie pożarów, a raczej za wzniecanie ich, oczywiście w słusznej sprawie – palone są książki, domy, w których takowe zostały znalezione, nierzadko również właściciele. System jest zbudowany w taki sposób, by całkowicie pozbawić ludzkość zdolności myślenia i zmusić do całkowitego porzucenia wspólnego dorobku intelektualnego.
A do czego zdolny jest rząd, który dyktuje społeczeństwu sposób myślenia wiemy doskonale z naszej własnej historii – bo też uczenie się z błędów przeszłości jest jedną z najważniejszych zdolności naszej cywilizacji.
Ray Bradbury gra zatem na bardzo prostym strachu – zwyczajnym lęku głupoty. Świadomość, że jesteśmy inteligentnymi stworzeniami jest tak głęboko zakorzeniona w naszej naturze, że nie myślimy o tym bez wyraźnego powodu, bo też nie ma potrzeby. Ale to właśnie do takich rozmyślań zmusza “451 stopni Fahrenheita” – stawia przed nami szereg pytań, próbując nam uświadomić sobie, jak bardzo cenimy własną inteligencję.

HBO postanowiło zekranizować 451 stopni Fahrenheita, główną rolę zagrał Michael B. Jordan

Dystopie mają budzić w nas lęk. Mają nam uświadomić, jak wiele mamy do stracenia, zarówno jako jednostki, jak i ogół społeczeństwa. W tym sensie ich autorów nazwać można alarmistami, ponieważ próbują ostrzec nas przed przyszłością, która wcale nie jest pewna, ani nawet prawdopodobna. A jednak groza tych historii płynie z naszej świadomości, że mimo wszystko, są one możliwe.

Książki o dystopiach – TOP3:

• “Rok 1984” – George Orwell
• “Nowy, Wspaniały Świat” – Aldous Huxley
• “451 stopni Fahrenheita” – Ray Bradbury

*Dystopia – utwór fantastycznonaukowy, który przedstawia czarną wizję przyszłości

Tekst: Miłosz Skupiński

Spodobała Ci się nasz artykuł o książkach o  dystopi? Zobacz nasze inne artykuły o książkach!

Przeczytaj również: Ukraińskie dzieci czytają polską literaturę
Przeczytaj również: Zabrakło kobiet w historii? Zobacz “Brakującą połowę dziejów”!
Przeczytaj również: TOP 5 inspirujących bohaterek literackich!
Przeczytaj również: Wywiad z Przemysławem Piotrowskim – zobacz, co planuje autor!

Znajdź ciekawe wydarzenia w naszej

>>>wyszukiwarce imprez<<<