Edukacja kulturalna – jak to wygląda w szkole podstawowej?

Edukacja kulturalna jest dość zawiłym oraz niejednoznacznym terminem, pod którym może kryć się pewna uznaniowa ocena wartościująca, dlatego też mówi się raczej o edukacji kulturowej czy też edukacji w dziedzinie lub dla kultury. Pod pojęciem tym kryje się edukacja humanistyczna, obejmująca takie zagadnienia jak wprowadzanie w normy społeczne, uczenie przeżywania, interpretacji czy rozumowania kultury, a także edukację artystyczną, obejmującą w swoim zakresie szeroko rozumiane sztuki piękne, w tym malarstwo, rzeźbę, architekturę, muzykę, taniec i śpiew. Dzisiaj chciałbym się zająć tym ostatnim aspektem.

Jednym z przejawów edukacji artystycznej, a co za tym idzie, edukacji kulturalnej, są znane każdemu z nas lekcje plastyki. Mają one na celu rozbudzać w młodym człowieku wrażliwość na piękno przyrody, rozwijać wyobraźnię, kreatywność i myślenie abstrakcyjne oraz przygotowywać do świadomego korzystania z szeroko rozumianego dorobku kultury.

Formalna edukacja artystyczna młodego człowieka rozpoczyna się w momencie, w którym idzie on do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Bez wątpienia jest to okres, który znacząco może wpływać na dalsze wybory edukacyjne i zawodowe najpierw ucznia, a potem obywatela. Edukacja artystyczna jest ogromnie ważna, ponieważ zajęcia tego rodzaju dają dziecku możliwość swobodnej ekspresji w języku, który może być dla niego najbliższy. Na tym etapie edukacja artystyczna powinna być traktowana właśnie w ten sposób.

W kolejnych latach edukacja artystyczna ulega sporej przemianie, przynajmniej w teorii. Od ucznia klas IV – VII wymaga się, aby opanował szereg zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki oraz podejmował działania praktyczne, bazując na teoretycznej wiedzy, dotyczącej formy i struktury dzieła. Ponadto uczeń powinien posługiwać się takimi pojęciami jak: gama barwna, linia, plama, czy faktura. Uczeń powinien rozróżniać gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych, a także rozumieć abstrakcję oraz fantastykę. Co do praktyki, wymaga się od ucznia interpretacji obserwowanych przedmiotów, konstruowania małych form rzeźbiarskich, projektowania plakatów czy w końcu podejmowania działań, mających na celu estetyczne kształtowanie otoczenia. W zakresie teorii uczeń powinien znać dziedzictwo kulturowe swojego najbliższego otoczenia, rozpoznawać i charakteryzować najważniejsze obiekty wizualne kraju, wykazywać się znajomością najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki w Polsce i na świecie, a także posiadać wiedzę z zakresu praw autorskich. Naturalnie, nad teorią powinna dominować praktyka, zaś teoria ma być wyłącznie uzupełnieniem i ma stanowić bazę poznawczą. Ramowy plan nauczania zakłada, że wszystko, co przytoczono powyżej powinno zostać zrealizowane w trakcie jednej godziny lekcyjnej tygodniowo przez cztery lata, a więc w uproszczeniu w jakieś 120 godzin lekcyjnych łącznie (liczba godzin dla klas IV-VII, nie uwzględniono edukacji wczesnoszkolnej).

Taka liczba godzin stawia polskie szkoły, a przez to polskich uczniów, w ogonie Europy. Uwzględniając różne badania czy artykuły, które w większości traktują jeszcze o czasach, w których plastyki uczyło się także w gimnazjach, można zauważyć, że na lekcje o sztuce poświęcano w Polsce ok. 250 godzin. W Liechtensteinie, w samej tylko drugiej klasie szkoły podstawowej, tamtejsi uczniowie mają takich lekcji ponad 260, zaś sumarycznie przez 9 lat nauki ponad 2000 godzin. W europejskiej czołówce znajdują się też Dania (1120 godzin, ale w 6 lat), Portugalia (1100 godzin w 8 lat oraz Norwegia i Finlandia (prawie 1000 godzin w 9 i 10 lat).

Widać, że twórcom podstawy programowej w polskich szkołach powszechnych nie zależy na tym, aby zrealizować w sposób rozsądny podstawę programową. Można zaobserwować wyraźne marginalizowanie rozwoju artystycznego i kulturowego przyszłych pokoleń. Znamiennym wyznacznikiem wiedzy czy zainteresowania sztuką wśród społeczeństwa jest również to, że w teleturniejach zagadnienia dotyczące sztuki współczesnej praktycznie nie występują, zaś na pytania o sztuce często udzielane są błędne odpowiedzi.

Pochodzę z niewielkiego miasta w województwie małopolskim – w młodości nie miałem możliwości wychodzenia do muzeum, kiedy miałem na to ochotę. Po raz pierwszy muzeum sztuki współczesnej odwiedziłem dopiero w okresie późno-nastoletnim i to wyłącznie z własnej inicjatywy. W moim domu brakowało „sztuki” na ścianach czy na meblach. Samo nauczanie sztuki jest trudne, jednak problemy w edukacji tkwią zupełnie gdzie indziej. Nauczyciel może pracować z uczniami nad umiejętnościami warsztatowymi czy manualnymi oraz nauczać i odpytywać z historii sztuki. Istotą zaś edukacji artystycznej oraz wspomnianego kształtowania estetycznego otoczenia musi być styczność ze sztuką samą w sobie.

Kuba Maciejczyk – praktykujący artysta-malarz. Dyplom obronił w 2020 roku w pracowni prof. Romulada Oramusa na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie. Obecnie najbardziej zajmuje go komentowanie zjawisk społecznych w formie działań malarsko-tekstowych. Z drugiej strony, w swoich działaniach malarskich nie ustaje w poszukiwaniach elementu metafizycznego, co znalazło swoje potwierdzenie w zrealizowanym dyplomowym cyklu “Ikonostas w ujęciu abstrakcji geometrycznej”. Jego dzieła zobaczysz tutaj.

Źródła użyte w tekście:

1. Dziewulak D., Edukacja kulturalna w szkolnictwie w wybranych państw europejskich, w: studia BAS, Nr 2(46), s.77-146, źródło, dostęp: 06.08.2021
2. Podstawa programowa kształcenia ogólnego – Plastyka
3. Podstawa programowa kształcenia ogólnego – Plastyka – Treści nauczania – wymagania szczegółowe
4. Podstawa programowa kształcenia ogólnego – Plastyka – Treści nauczania – wymagania szczegółowe
5. Respublica – Lekcja plastyki

Przeczytaj: Jak muzyka wpływa na rozwój dzieci? Sprawdź!
Przeczytaj: Włoski futuryzm wobec sztuki. “Nie ma już piękna poza walką”
Przeczytaj: Rene Magritte: W tajemnicy świata. Surrealistyczne gry z widzem