Dora Maar – artystka, muza, surrealistka

Dora Maar zasłynęła jako muza i jedna z wielu partnerek Pabla Picassa, która ucierpiała z powodu relacji ze znanym z toksycznych zachowań artystą nie mniej niż pozostałe jego towarzyszki. Na tle tragicznego losu rysuje się jednak druga historia – historia artystki, fotografki i surrealistki, obdarzonej niezwykłą inteligencją, wrażliwością, spostrzegawczością i artystycznym wyczuciem. I to właśnie ten wizerunek Dory Maar starają się ostatnio uwidocznić badacze awangardowej sztuki.

Dora Maar – muza, która miała głos

Dora Maar (1907-1997), a tak naprawdę Henriette Theodora Markovitch, niewątpliwie zasłużyła na znacznie dłuższy biogram niż zdawkowe określenia „muza i kochanka Pabla Picassa”. Na szczęście w ostatnich latach, dzięki wystawom w Centre Pompidou w Paryżu i w Tate Modern w Londynie, udało się przenieść punkt ciężkości z jej osobistej relacji z Picassem na jej osobowość artystyczną i przede wszystkim twórczą działalność. I choć związek z ikoną awangardowej sztuki nadal pozostaje interesującym tematem badań (także z perspektywy wzajemnych inspiracji), to Dora Maar występuje przede wszystkim jako samodzielna artystka – malarka i fotografka.

Pochodziła z chorwacko-francuskiej rodziny osiadłej w Paryżu, a swój pseudonim przyjęła w latach 30. Jej ojciec był wziętym architektem, dzięki czemu Dora Maar przez pewien czas mieszkała w Buenos Aires. Ostatecznie związana była przez całe życie głównie z Paryżem, gdzie obracała się w środowisku ówczesnej bohemy. Uczęszczała do Centralnego Towarzystwa Sztuk Dekoracyjnych oraz Szkoły Fotografii ENS Louis-Lumière, a następnie do paryskiej École des Beaux-Arts i egalitarnej Académie Julian.

Dora Maar rozpoczęła swoją karierę, otwierając studio fotograficzne i podtrzymując twórcze kontakty w innymi przedstawicielami tej sztuki, jak choćby Brassaïem. Jednocześnie znalazła sobie miejsce w kręgu surrealistów zgromadzonych wokół André Bretona. Aż w końcu, w 1935 roku, przyszedł dzień, gdy na swojej drodze spotkała Pabla Picassa…

Śmiech przez łzy – związek z Picassem

Dora Maar była bardzo ambitna, robiła wrażenie silnej kobiety, a przede wszystkim inteligentnej. To właśnie dla tych pobudzających intelekt rozmów z Dorą i jej poczucia humoru Picasso postanowił rozstać się z poprzednią partnerką, Marie-Thérèse Walter, która dopiero co wydała na świat jego córkę, Mayę, ale na tamtym etapie nie fascynowała już artysty tak jak jego nowa muza. Co więcej, w tym samym roku Picassa zostawiła jego żona, Olga Koklowa, dowiedziawszy się o romansie z Walter. Artysta lubił zresztą podsycać atmosferę rywalizacji między swoimi kochankami – doprowadził nawet do sytuacji, w której Maar i Walter pobiły się o niego.

Ostatecznie jednak Dora Maar została u boku Picassa na prawie dekadę, choć w tym czasie nie dała mu potomka, co musiało być dla artysty trudne do przełknięcia. Towarzyszyła mu za to, dokumentując jego pracę – to ona jest autorką fotografii z procesu powstawania „Guerniki” – oraz pozując do obrazów, które zwykło się określać wspólnym mianem portretów płaczącej kobiety. Istotnie, na większości wizerunków Dora Maar ma twarz wykrzywioną w grymasie wyrażającym płacz, ból i cierpienie, co nawiązywało do trwającej w Hiszpanii wojny domowej. Na kilku portretach tajemniczo, lekko ironicznie się uśmiecha, ale sama później twierdziła, że Picasso na żadnym portrecie nie uchwycił jej takiej, jaka była naprawdę.

Jej gorzka refleksja była uzasadniona. Picasso, jak powszechnie wiadomo, nie był łatwym partnerem życiowym i ostatecznie doprowadził Dorę do poważnego załamania nerwowego. Artystka długi czas zmagała się z depresją. Trafiła do szpitala psychiatrycznego pod opiekę Jacquesa Lacana, który zastosował u niej terapię elektrowstrząsami. Po tych przeżyciach Dora Maar nie była już w stanie wrócić do siebie. Po związku z Picassem został jej dom w Ménerbes, gdzie dożyła późnej starości. Po jej śmierci prasa dość długo nie zamieszczała żadnej informacji. Maar odeszła w najlepszym wypadku z etykietką muzy Picassa, która przylgnęła do niej jeszcze na wiele lat po śmierci.

Od dokumentacji do artystycznej kreacji

Zanim jednak Dora Maar zaczęła swoją trudną i tragiczną w skutkach przeprawę w Picassem, oddawała się artystycznym poszukiwaniom, eksperymentom fotograficznym i malarstwu. Zresztą nigdy nie wątpiła w swój talent i umiejętności, porównując się nawet z Man Rayem, który uwiecznił ją na kilku fotografiach.

Maar odkryła niemal każdy zakątek fotografii. Z reporterskim wyczuciem uwieczniała biedę i niepokój mieszkańców ogarniętych kryzysem ekonomicznym europejskich miast, nie bojąc się sięgać po estetykę brzydoty i szukając inspiracji wśród społecznego marginesu. Odnalazła się także w branży reklamowej, a jej fotografie mody zachwycają wyszukaniem i oryginalnością. Jako fotografka pracowała również na planach filmowych.

Dora Maar była także uzdolnioną malarką i tej dziedzinie sztuki oddawała się jeszcze pod koniec swojego życia. Spod jej ręki wyszły zarówno dzieła abstrakcyjne, jak i martwe natury, pejzaże i portrety, o mocno zarysowanym konturze i prostej formie. Bardzo wymownym dziełem jest „Rozmowa” namalowana w 1937, gdzie w czerwonym pokoju przy stole siedzi blondynka Marie-Thérèse Walter, a obok niej, odwrócona plecami do widza Dora Maar, odsłaniająca spod ciemnych włosów tylko niewielki fragment twarzy. Zdaje się, że nie jest to bynajmniej wyraz niepewności czy zazdrości – czego bowiem mogła obawiać się kobieta, do której talentu Picasso miał na tyle zaufania, że pozwalał jej malować fragmenty „Guerniki”?

Poezja surrealistycznej fotografii

Fotografia artystyczna Dory Maar nie pozostawia wątpliwości co do tego, że powinna być ona zaliczana w poczet mistrzów surrealizmu. Niepokój i tajemnica bijące z kompozycji, wpisujące się w styl fotografii Man Raya i kadrów filmowych Luisa Buñuela, oddają charakter innych prac Maar. W fotomontażach artystka eksperymentowała ze skalą, defragmentacją i ponownym, zaskakującym łączeniem elementów, budzących niekiedy skojarzenia niczym z sennego koszmaru, jak twarz widziana przez pajęczynę czy kobieca dłoń wysuwająca się z muszli kraba.

Najbardziej znanym i docenianym dziełem jest „Portret Ubu” z 1936 roku, przedstawiający w założeniu głównego bohatera sztuki Alfreda Jarry’ego „Ubu Król”. Dziwna istota, identyfikowana jako płód pancernika w dużym powiększeniu, przeszła do historii jako jedna z ważniejszych surrealistycznych fotografii. Podobnie jak wiele innych dzieł Dory Maar została zaprezentowana na wspomnianej objazdowej wystawie zatytułowanej po prostu „Dora Maar” – miejmy nadzieję nie jedynej i ostatniej, która przybliża publiczności spuściznę tej artystki.

Ważna prace Dory Maar:

• Symulant
• Portret Ubu
• Dziecko w berecie
• Karuzela Nocą
• Mężczyzna sprawdzający studzienkę kanalizacyjną w Londynie
• Wieloletnie kłamstwo czeka na ciebie
• Rozmowa
• Modelka w stroju kąpielowym
• 29 rue d’Astorg

Artykuł: Apolonia Filonik – absolwentka historii sztuki i italianistyki, skutecznie łącząca swoje zainteresowania jako tłumaczka i autorka tekstów o tematyce artystycznej, turystycznej i filologicznej. Ciekawią ją transgraniczne zjawiska w literaturze i sztuce. Jej ulubione miejsce to Teatr Wielki w Warszawie, a w wolnym czasie praktykuje dolce vita i taniec.

Wykorzystane ilustracje:
Ilustracja 1: https://www.sleek-mag.com/wp-content/uploads/2019/06/Brassai%CC%88-Dora-Maar-dans-son-atelier-1943-1.jpg?v=1559894580
Ilustracja 2: https://artdone.wordpress.com/2021/01/01/dora-maar-pompidou-tate-la/dora-maar-the-pretender-1935/
Ilustracja 3: https://www.ft.com/__origami/service/image/v2/images/raw/http%3A%2F%2Fcom.ft.imagepublish.prod.s3.amazonaws.com%2Ff9b8c440-2bb1-11e7-bc4b-5528796fe35c?fit=scale-down&source=next&width=600
Ilustracja 4: https://www.sleek-mag.com/wp-content/uploads/2019/06/Sans-titre-Mannequin-vers-1932-1935-1-1024×1277.jpg?v=1559894528
Ilustracja 5: https://i.guim.co.uk/img/media/95d9f2a9fde98f5bb2e0a243c95712d5ecfcbb66/0_0_2226_3000/master/2226.jpg?width=445&quality=45&auto=format&fit=max&dpr=2&s=9da2789a256996bd08803f0543dfd343

Przeczytaj: Mela Muter – artystka, którą pochłonął Paryż
Przeczytaj: Anna Markowa – pisarka, która nie zamilkła
Przeczytaj: Zofia Stankiewicz – pejzażystka niepowszedniej miary
Przeczytaj: Edward Hopper – najbardziej znane dzieła artysty

Znajdź ciekawe wydarzenia kulturalne w naszej >>> wyszukiwarce imprez <<