Andrzej Panufnik – artysta bez ograniczeń

Kompozytor, muzyk, dyrygent, jedna z najwybitniejszych postaci XX wieku. Wychodzący poza schematy, bez zrozumienia ze strony rodaków, zmuszony był do szukania szczęścia i spełnienia za granicą. Jaki naprawdę był Andrzej Panufnik?

Początki kariery muzycznej

Andrzej Panufnik urodził się 24 września 1914 roku w Warszawie. Był najmłodszym dzieckiem lutnika Tomasza Panufnika oraz skrzypaczki Matyldy Thonnes. Dzięki sprzyjającemu środowisku rodzinnemu, już od najmłodszych lat mógł rozwijać swoją pasję do muzyki, początkowo pod okiem babki – pierwszej nauczycielki gry na fortepianie. W wieku 11 lat rozpoczął naukę w Konserwatorium Warszawskim, jednak trema przed wystąpieniami publicznymi oraz niezaliczony egzamin końcowy przyczyniły się do rezygnacji z dalszej nauki. Panufnik na kilka lat porzucił marzenia o karierze muzycznej.

Tęsknota za muzyką okazała się jednak silniejsza niż trema i w wieku 17 lat ponownie rozpoczął edukację w Konserwatorium Muzycznym w klasie perkusji. Brak odpowiednich podstaw z zakresu teorii i historii muzyki początkowo uniemożliwiły mu podjęcie studiów w upragnionej klasie kompozycji. Jednak determinacja i zaangażowanie młodego muzyka sprawiły, że po pół roku uzyskał zgodę na naukę kompozycji u Kazimierza Sikorskiego. Jego pierwsze sukcesy artystyczne rozpoczęły się już w połowie lat 30. Trio na skrzypce, wiolonczele i fortepian (1934) zostało niezwykle entuzjastycznie przyjęte przez warszawską publiczność. Po ukończeniu Warszawskiego Konserwatorium, Panufnik kontynuował naukę za granicą, między innymi w Paryżu u Nadii Boulanger, czy w Wiedniu u Feliksa Weingartnera. Po licznych podróżach, ostatecznie powrócił do rodzinnego kraju w czerwcu 1939 roku.

Burzliwy czas wojny i okupacji

W chwili wybuchu II Wojny Światowej, młody kompozytor razem z rodziną znajdował się w Warszawie. Początkowo aktywnie zaangażował się w walkę, dołączając do oddziału obrony przeciwlotniczej. Po kapitulacji Warszawy, ponownie zajął się działalnością artystyczną w celach zarobkowych. Wspólnie z Witoldem Lutosławskim stworzył słynny duet fortepianowy, który grywał w warszawskich kawiarniach. Poza koncertowaniem, Panufnik nieustannie komponował – ułożył między innymi melodie do piosenek patriotycznych z których najbardziej znana to Warszawskie dzieci do słów Stanisława Dobrowolskiego. Niestety, w wyniku działań wojennych oraz licznych zmian miejsca zamieszkania, ogromna część jego rękopisów zaginęła lub spłonęła.

Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Lwowskiej grająca utwory Andrzeja Panufnika, źródło: youtube

Nowa, socrealistyczna rzeczywistość

Po wojnie, Panufnik kontynuował swoją działalność na terenie Krakowa. Pracował dla Wytwórni Filmowej Wojska Polskiego, a także był dyrygentem Filharmonii Krakowskiej. Szybko zdobył uznanie wśród lokalnej publiczności. W 1946 roku objął posadę dyrektora orkiestry Filharmonii Warszawskiej, co niewątpliwie było ogromnym wyróżnieniem dla tak młodego artysty. W latach 40. odbył szereg podróży zagranicznych, biorąc udział w licznych koncertach oraz festiwalach, między innymi w Paryżu, Londynie, czy Amsterdamie. Sukcesy lokalne oraz międzynarodowe przyniosły mu ogromną sławę i niewątpliwe przyczyniły się do wybrania Panufnika na wiceprezesa Zarządu Związku Kompozytorów Polskich.

Sytuacja kompozytora drastycznie zmieniła się w 1949 roku, kiedy to podczas zjazdu w Łagowie Lubuskim ogłoszono realizm socrealistyczny jako styl oficjalnie obowiązujący w muzyce. Ograniczyło to swobodę polskich twórców. Większość z nich nie potrafiła odnaleźć się w tej nowej, narzuconej przez władze rzeczywistości artystycznej. Do tego grona należał Andrzej Panufnik, który w połowie lat 50. ostatecznie zdecydował się na emigrację z rodzinnego kraju.

Więcej o Andrzeju Panufniku opowiadają eksperci w materiale PWM, źródło: youtube

Nowy początek

Ucieczka kompozytora wywołała niemały skandal w socjalistycznej Polsce. Wszystkie jego utwory zostały objęte cenzurą, wprowadzono kategoryczny zakaz ich wykonywania. Tymczasem Panufnik kontynuował swoją karierę na terenie Wielkiej Brytanii, gdzie objął posadę dyrektora City of Birmingham Symphony Orchestra. Uwolniony z ograniczeń stawianych przez komunistyczne władze, wiele podróżował, zdobywając coraz większe uznanie w całej Europie, a także Stanach Zjednoczonych. Był to okres szczególnego rozkwitu jego twórczości, a także sukcesów w życiu osobistym – w 1963 roku kompozytor poślubił młodą Camillę Jessel, a niedługo potem małżeństwo doczekało się dwójki dzieci – Roxanny i Jeremiego.

W 1977 roku miało miejsce kolejne ważne wydarzenie. Cofnięto w Polsce cenzurę obejmującą nazwisko Panufnika oraz wszystkie jego kompozycje. Od tej pory twórczość artysty co roku gościła na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. Doceniony również przez brytyjskie władze w 1984 roku został honorowym członkiem Royal Academy of Music, a w 1991 królowa Elżbieta II nadała mu tytuł szlachecki. W 1990 roku, po 26 latach artysta ponownie powrócił do ojczyzny na zaproszenie organizatorów Warszawskiej Jesieni. Była to jego pierwsza po długiej przerwie, a zarazem ostatnia wizyta w rodzinnym kraju. Zmarł z powodu choroby nowotworowej 27 października 1991 roku w swoim domu pod Londynem.

Tekst: Dominika Winnicka

Zdjęcie otwierające pochodzi ze strony panufnik.com

Przeczytaj: Jonathan Larson – niedoceniony za życia geniusz
Przeczytaj: Maria Peszek znowu pełna kontrowersji?
Przeczytaj: Jak muzyka wpływa na rozwój dzieci? Sprawdź!