Żarty z designu, czyli grupa Memphis

Radosny, infantylny, kontrowersyjny, kiczowaty – tymi określeniami celnie można opisać wiele kultowych obiektów włoskiego designu, którym nierzadko daleko było do minimalizmu i funkcjonalizmu. Propozycje założonego w Mediolanie przez Ettore Sottsassa ugrupowania projektantów, występującego pod nazwą Memphis, nie były wyjątkiem. Ich niecodzienne projekty codziennych przedmiotów budziły skrajne emocje. Dziś są gratką dla miłośników włoskiego designu – szczególnie, że w ostatnim czasie wznowiono ich sprzedaż w sieci.

Wariacje na temat postmodernizmu

Przybliżenie działalności grupy Memphis warto poprzedzić wstępem na temat samego postmodernizmu – kluczowego dla narodzin idei przyświecającej włoskim projektantom. Kierunek ten, obecny zarówno w filozofii, jak i literaturze i sztuce w latach 70., a przede wszystkim 80. bardzo intensywnie rozwijał się w kulturze włoskiej. W architekturze i designie zrywał z minimalistycznym i nastawionym przede wszystkim na funkcję modernizmem. Uwypuklał natomiast aspekt estetyczny, chętnie sięgając do wzorów z poprzednich epok, wplatając elementy kultury masowej do sztuki wysokiej. Postmodernizm bawił się stylem, eksperymentował z różnymi rozwiązaniami wizualnymi i znacznie bardziej zwracał się ku emocjom wywoływanym w odbiorcy.

Grupa Memphis powstała właśnie na fali takich tendencji. Z jednej strony puszczała oko w kierunku Bauhausu, śmiało nawiązując do jego kolorystyki i geometryzacji, z drugiej – wywracała jego koncepcję do góry nogami. Tworząc projekty będące mieszanką stylów, przekraczające granice dobrego smaku i wpisujące się w koncepcję kiczu, realizowały na jawie zły sen modernistycznego projektanta.

Mimo wszystko jednak design pozostaje w bardzo bliskiej, nierozerwalnej relacji z życiem codziennym, a Memphis czyniło po prostu to życie bardziej szalonym i kolorowym. I choć reakcją na widok większości zaprojektowanych przez grupę przedmiotów jest pytanie „czy to żart?”, to jednak ich sukces dowodzi, że odpowiadały one na jakąś potrzebę we wzornictwie. Okazało się po prostu, że ten żart się wielu podobał.

Grupa Memphis i duch lat 80.

Grupa Memphis została założona w Mediolanie w grudniu 1980 roku i to właśnie ona wskazywana jest jako jeden z głównych wyznaczników estetycznych lat 80. Skontrastowane, pozornie niepasujące do siebie kolory, oryginalne, dziwaczne desenie, zestawianie elementów błyszczących, lustrzanych i matowych nie bez powodu kojarzą nam się z wielobarwnymi ortalionami i garderobą w stylu disco.

Nazwa Memphis też jest nośnikiem pewnej idei. Została zaczerpnięta z piosenki Boba Dylana „Stuck Inside of Mobile with the Memphis Blues Again”, na której zaciął się odtwarzacz podczas spotkania architekta i projektanta Ettore Sottsassa z gronem innych designerów, którzy tego dnia postanowili założyć swoje ugrupowanie. Memphis (i Memfis), oznaczające jednocześnie starożytną egipską metropolię, jak i amerykańskie miasto Elvisa Presleya, przez swoją absurdalną wręcz dwuznaczność było doskonałą esencją tego, co tworzyła ta grupa.

Projektanci, a wśród nich takie nazwiska jak Alessandro Mendini (korkociągi Alessandro M. i Anna G.), Michele De Lucchi (lampa Tolomeo, kawiarki Alessi) czy Matteo Thun, przyznali sobie rację w kwestii tego, że forma nie powinna być całkowicie zależna od funkcji. Zdecydowali się na krzykliwe kolory, stosowanie nietypowych materiałów jak wszelkiego rodzaju tworzywa sztuczne czy lastryko, asymetrię i szukanie inspiracji, gdzie tylko dusza zapragnie: w awangardzie, zwłaszcza futuryzmie, w dawnych epokach, w sztuce ludowej i rzemiośle odległych zakątków świata, pop-arcie i art déco. Idea była realizowana w ramach grupy Memphis do mniej więcej końca lat 80., ale to nie znaczy, że po tym czasie się kompletnie wypaliła – dziki, szalony, nieposkromiony design był i jest nadal żywy.

Domowe przedszkole Ettore Sottsassa

Projektów i wzorów stworzonych przez twórców zrzeszonych w grupie Memphis są setki, ale warto się przyjrzeć z bliska kilku kultowym, najbardziej znanym obiektom. Na szczycie tej listy niewątpliwie znajduje się regał Carlton, który w 1981 roku zaprojektował Ettore Sottsass. Wykonany z drewna i plastikowego laminatu miał na celu dzielić przestrzeń. Regał ma kształt rombu i składa się z wielokolorowych, połączonych ze sobą pod różnymi kątami półek, nasuwających skojarzenie z domkiem z kart. Można odnieść wrażenie że na szczycie stoi geometryczny ludzik, co potęguje wrażenie, że mebel bardziej by pasował do wystroju sali w przedszkolu niż stylowego mieszkania.

Charakterystycznymi elementami prac Sottsassa były zygzakowate podpory oraz desenie, które sam projektował, przypominające obraz widziany przez mikroskop. I faktycznie, jego najbardziej znany wzór – ciemne, powyginane, krótkie kreseczki na gładkim tle – nazywa się Bacterio.

Michele De Lucchi, autor słynnej lampy Tolomeo, zaprojektował w stylu Memphis inną często pokazywaną lampę – Oceanic, która przypomina potwora z Loch Ness, węża morskiego, wyłaniającego się częściowo z wody, a jednocześnie kominy statku.

Żartobliwe i ironiczne podejście do wzornictwa, pełne dwuznaczności, zaobserwować można też w innym produkcie-ikonie: wieloosobowym siedzisku Tawaraya Ring, którego autorem jest Japończyk Masanori Umeda (z grupą współpracowało wielu zagranicznych twórców). To wyłożony tatami i oświetlony na rogach ring bokserski – pomysł skrajnie absurdalny, doskonale oddający klimat Memphis, na którym zresztą członkowie grupy pozują na ich najbardziej znanym wspólnym zdjęciu.

Memphis: reaktywacja

Ruch Memphis, po latach, nadal jest silnie obecny, również za sprawą chętnych ostatnio powrotów do stylu (antystylu?) lat 80. Zadbano zresztą o to, by marka pod różnymi postaciami przetrwała, czego efektem jest powstawanie nowych produktów (głównie pod nazwą ufundowanej w 1997 roku Post Design Collection).

Wśród zagorzałych fanów grupy wymienia się często Davida Bowiego czy Karla Lagerfelda. Aktualnie wszyscy ci wielbiciele mają świetną okazję do zapoznania się z projektami Memphis, a nawet zakupienia oryginalnych, certyfikowanych przedmiotów, powstałych w tamtej dekadzie.

Nie tak dawno otwarto stronę Memphis-Milano.com, na której możemy przeczesywać dorobek blisko 80 projektantów związanych z grupą, oglądać i kupować wybrane spośród ponad 700 produkty, a także nabyć archiwalne katalogi i plakaty promujące działalność Memphis.

Tekst: Apolonia Filonik – absolwentka historii sztuki i italianistyki, skutecznie łącząca swoje zainteresowania jako tłumaczka i autorka tekstów o tematyce artystycznej, turystycznej i filologicznej. Ciekawią ją transgraniczne zjawiska w literaturze i sztuce. Jej ulubione miejsce to Teatr Wielki w Warszawie, a w wolnym czasie praktykuje dolce vita i taniec.

Przeczytaj: Less is more, czyli oszczędność jest w cenie
Przeczytaj: David Hockney – życie w kolorze
Przeczytaj: Czy robot może być artystą?

Znajdź ciekawe wydarzenia kulturalne w naszej >>> wyszukiwarce imprez <<<