Polskie ślady w Tarnopolu

Mieszkam w Tarnopolu – pięknym mieście na Ukrainie Zachodniej, dlatego ślady polskości obserwuje codziennie – zamek, kościoły, budynki pobudowane w okresie przed- oraz międzywojennym, nawet bruk na ulicach – wszystko opowiada polska historie Tarnopola.
Tarnopol – niegdyś prywatne miasto szlacheckie założone w 1540 przez wielkiego hetmana koronnego Jana Amora Tarnowskiego herbu Leliwa.

Zamek na początku XIX wieku
Zdjęcie: Wikipedia

W XVI stuleciu Tarnopol był stosunkowo małym miastem. Otaczały go Szewska i Kuśnierska Wieże oraz Brama Kamieniecka. Wraz z zamkiem, synagoga oraz dwoma cerkwiami – Cerkwia Narodzenia Pańskiego oraz cerkwią podwyższenia Krzyża Świętego tworzyły system fortyfikacyjny dawnego Tarnopola.
Spokojne życie na Podolu w tych czasach było rzeczą prawie niemożliwą. Turcy i Tatarzy rujnowali zamek w 1575, 1589, 1672 latach, a basza Ibrahim Szyszman w 1672 r. po kilku tygodniach obłogi spalił go, wysadzając w powietrze dwie wieże zamkowe. W 1690 roku w Tarnopolu było tylko 40 budynków – dokładnie sto razy mniej, niż przed nabiegiem Szyszmana.
Później zamek przeszedł we własność Sobieskich, którzy przywrócili mu były wygląd, i tak stał do końca XVIII wieku.
Na początku XIX wieku właściciel zamku Franciszek Korytowski z Plotyczi herbu Mora otoczył zamek nowym murem kamiennym, a obok niego wybudował dwupiętrowy pałac. W latach 1810-1815 Rosjanie zrobili w zamku kasyno, a po 1843 Austriacy zrobili w nim kasarnie. W 1917 roku Rosjanie uciekając z miasta puścili zamek z dymem. W latach 1930-1931 zamek został odbudowany, a w 1944 roku zamek i pałac zostały zburzone w drugiej wojnie światowej. Stary zamek został odbudowany w 1956 roku (nie wzorując na dotychczasowy jego wygląd), a na fundamencie pałacu powstał hotel Ternopil.

Zamek – wygląd współczesny
Zdjęcie: Wikipedia

Kościół Dominikanów pw. śś. Dominika, Wincentego z Ferrary i Jacka Odrowąża w Tarnopolu
Według mnie, najcenniejsza, choć i nie najstarsza pamiątką architektury – to Kościół dominikański Św. Vincenza z Ferrary.
Kościół, ufundowany przez hetmana wielkiego koronnego, Józefa Potockiego, powstał w latach 1749-1779 według projektu Augusta Moszyńskiego. Sklepienie nawy centralnej rozmalował Stanisław Stroiński, wcielając w rysunkach historie zakonu dominikanów. Nawy boczne zostały rozmalowane przez jego ucznia Józefa Chojnickiego. Niestety nie wszystkie zachowały się do dziś. Do 1908 kościół parafialny parafii NMP Nieustającej Pomocy w Tarnopolu. Znajduje się przy ul. Y. Slipoho, a naprzeciwko niego jest Majdan Woli, założony prawie jednocześnie z zamkiem. Pośrodku Majdanu, tam, gdzie teraz jest pomnik Danyla Halickiego, w latach 1935-1940 stal pomnik Józefa Piłsudskiego (zburzony na rozkaz komunistów).
W latach 1820-1901 kościół należał do jezuitów, а w celach znajdowało się gimnazjum. Rosyjscy okupanci, uciekając z Tarnopola w kwietniu 1944 r., podpalili kościół. Odnowiony został dopiero w 1959 r. Mimo starań pierwotnych właścicieli – katolików rzymskich o jej odzyskanie, w 1989 przekazana Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej. W świątyni znajduje się tablica pamiątkowa ku czci fundatora klasztoru Józefa Potockiego.

Kościół Dominikanów Tarnopolu
Zdjęcie Wikipedia

Jeszcze jeden ślad – to obecny CUM (Centralny Sklep Uniwersalny),

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnopolu – zbudowana w latach 1903–1908 parafialna świątynia, usytuowana w centrum miasta, przy zbiegu przedwojennych ulic Ruskiej i Mickiewicza, zniszczona przez władze radzieckie.
Kościół powstał dzięki staraniom ówczesnego proboszcza i dziekana tarnopolskiego, ks. Bolesława Twardowskiego; projekt należy do znanego galicyjskiego architekta Teodora Talowskiego. Bardzo ciekawe jest, ze ten projekt – jeden z odrzuconych projektów konkursowych na budynek kościoła św. Elżbiety we Lwowie. Ks. Twardowski wybrał ten właśnie projekt I zrealizował go w Tarnopolu..
Po aneksji Tarnopola przez ZSRR kościół został wyburzony w 1954 roku. Na jego miejscu zbudowano Centralnyi Uniwermag.

Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnopolu
Zdjęcie: Wikipedia

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Jeszcze jedna pozostałość po dawnej Rzeczypospolitej znajduje się tuż obok – to Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, lub kościół oo. Jezuitów – zniszczona przez władzę radziecką świątynia rzymskokatolicka w Tarnopolu, najmniejszy kościół w Tarnopolu, niegdyś położony w centrum miasta przy ulicy Skargi (obecnie Opilskoho 1), a zbudowany w latach 1899–1901. Od lat sześćdziesiątych XX w. mieściła się tutaj fabryka odzieżowa właściciele której prawie do nie do poznania przebudowali kościół.

Kościół oo. Jezuitów: różnica w czasie
Zdjęcie: Wikipedia

Wydziałowa szkoła Świętej Jadwigi dla kobiet

Nieco wyżej dawnej ulicy Skargi, równolegle do niej leży ulica Kaminna. Tutaj pod numerem numer 2 znajdowała się wydziałowa szkoła Świętej Jadwigi dla kobiet. Jej budowę rozpoczęto w 1834 roku, zakończono w 1857. Przed I wojna światową uczyło się tu 700 dziewczyn, a od 1904 roku szkoła nosiła imię świętej Jadwigi. Od 1987 roku pomieszczenie zajmuje Specjalizowana Szkoła nr 5 z pogłębionym nauczaniem języków obcych. (Wikipedia)

Gimnazjum nr 2 imienia Juliusza Słowackiego mieściło się przy ulicy Świętego Jana, obecnie – Gruszewskiego. Założone zostało 15 września 1905 roku jako szkoła z polskim językiem wykładowym. W czasie pierwszej wojny światowej tu stacjonowali wojskowi, później – rosyjski szpital wojenny. Po 1917 roku nauczanie odnowiono. W gimnazjum działała Drużyna harcerzy imienia Kościuszki. W czasie drugiej wojny światowej budowa uległa zniszczeniu, a obecnie znajduje się szkoła.

Zdjęcie: Wikipedia

Ratusz w Tarnopolu

Ratusz w Tarnopolu istniał od polowy XIX wieku do 1944 roku, znajdował się w centrum miasta, przy skrzyżowaniu ulic Mickiewicza (dawniej Pańska, obecnie Bulwar Szewczenki) i Piłsudskiego (dawniej Agenora Gołuchowskiego, obecnie Czornowoła) obok obecnego Majdanu Teatralnego. (Wikipedia).
Ratusz, jak I wiele innych pamiątek historycznych, został zniszczony przez wojska rosyjskie.

Widok na były ratusz, rok 1913
Zdjęcie: Wikipedia

”Włoskie podwórko” przy bulwarze Szewczenki 1(byłej Pańskiej) – jeszcze jedna perełka architektury Tarnopola. Dom z podwórkiem został wybudowany w 1893 roku przez członków Polskiego Towarzystwa Kulturalnego. Tutaj w różnych czasach mieściła się bursa, biblioteka, muzeum, a obecnie w budynku mieści sie kuratorium oświaty.

Cmentarz Mikuliniecki – nekropolia znajdująca się na południu miasta, przy ulicy Mikulinieckiej. Pierwszy pogrzeb odbył się tu w 23 lutego 1841 roku (pochowano mnicha Stenglina). Na polskiej części tej nekropolii znajdują się grobowce znanych Tarnopolan – Polaków, mogiły zwykłych mieszczan oraz kwatery oo. Jezuitów. Tuz przy bramie głównej znajduje się kaplica rzymskokatolicka.

…. Prawie cala historia Tarnopola to historia polskiego miasta – najpierw twierdzy na Pograniczu, później miasta rozrastającego się w cieniu Lwowa, miasta, na zawsze wpisanego do historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Mimo strat I zniszczeń, jego przeszłość historyczna jest dobrze widziana, trzeba tylko umieć patrzeć.

Artykuł został napisany w ramach projektu Akademia Dziennikarstwa Obywatelskiego na Wschodzie

Przeczytaj również ten artykuł w języku ukraińskim

“Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.”