Dodaj wydarzenie
Kalendarz
Moje konto
Stefan Batory urodził się 27.09.1533 r. w Rumunii (wówczas Transylwanii) i zmarł 12.12.1586. w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
W latach 1576-1586 król Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Rzeczpospolita). Został wybrany na króla Rzeczypospolitej po zakonczeniu dynastii Jagiellonów. Jego droga na tron była trudna. W tym czasie króla Rzeczypospolitej wybierała szlachta. Ortodoksyjna szlachta nominowała na kandydata do korony polskiej cara Iwana IV – aby zawrzeć sojusz z Carstwem Moskiewskim i wspólnie walczyć z Turkami i Tatarami krymskimi. Następnie jako kandydatów nominowano Świętego Cesarza Rzymskiego Maksymiliana II i jego syna, arcyksięcia Austrii Ernsta, którzy również trzymali się przebiegu walk z Turcją.Turecki sułtan Selim II wysłał list do szlachty, żądając, aby nie wybierali na króla Polski Cesarza Rzymskiego Maksymiliana II, ale jednym z kandydatów byłby Stefan Batory, książę Siedmiogrodu, wasal Imperium Osmańskiego. Aby zapobiec przejęciu władzy przez Habsburgów, szlachta nominowała popularną Annę Jagielonkę, siostrę Zygmunta Augusta. Szlachta ogłosiła ją królową Polski, a Stefana Batorego królem pod warunkiem, że weźmie on ślub z następcą tronu. Stefan Batory ożenił się z Anną Jagiellonką zgodnie z warunkami jego wyboru na tron i ogłosił się królem.
Ciekawostką jest to, że Stefan był z narodowości Węgrem (Sekel) i znał języki węgierski i wołoski, Stefan prawie nie władał językiem narodowym mieszkańców kontrolowanej przez niego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a ze swoimi poddanymi rozmawiał po łacińsku.
Po wyborze na króla Stefan Batory postanawia kontynuować wojnę z Carstwem Moskiewskim w celu zwrotu utraconych wcześniej ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W tym celu przeprowadził szereg reform, m.in. w wojsku. Armia utworzona w wyniku reform Batorego szybko pokazała carowi moskowskiemu jego błąd. Już w 1577 roku król odbił Dynaburg i Wenden, a następnie Połock i Wielki Łuki, przenosząc wojnę na tereny rosyjskie. Szczególnym wydarzeniem w historii wojskowości było oblężenie Pskowa przez króla Stefana Batorego. Jego schwytanie otworzyłoby drogę do wewnętrznych rejonów Carstwa Moskiewskiego, jednak bohaterski opór obrońców miasta pokrzyżował plany króla, by szybko zakończyć wojnę na jego warunkach. Gdy Stefan Batory stał pod Pskowem, Iwan Groźny podjął nieoczekiwany krok dyplomatyczny. Do mediacji zaprosił legata papieskiego Antonio Possevino. W 1582 r. Stefan Batory podpisał Rozejm Jamsko-zapolski, na mocy którego Moskwa zrzekła się wszystkich podbitych ziem w Inflantach. Na mocy zawartego pokoju część obecnego terytorium Łotwy i Estonii stała się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Liwonia). W XVII w. o Inflanty toczyły się walki polsko-szwedzkie, w wyniku których znaczna część tego regionu przypadła Szwecji (1621), co zostało potwierdzone rozejmem w Altmarze (1629).
Pomimo tego, że polska dominacja na ziemiach estońskich nie trwała długo (1582-1629), Polska wziąż dość wyraźnie odcisnęła swoje ślady na historii Estonii. A najważniejsze wydarzenia zostały związane ze Stefanem Batorym.
Po zawarciu pokoju z Moskwą król Stefan Batory ogłosił część majątków dawnego biskupstwa Tartuskiego, które do tego było pod zaborem rosyjskim jako swój osobisty majątek stołowy i zaczął zastanawiać się nad reformami integrującymi różne części Rzeczypospolitej. Aby przeprowadzić liczne reformy, król stale potrzebował kompetentnych wykonawców. Tylko sprawny system szkolnictwa mógł zapewnić mu takich ludzi. Widział to w Zakonie jezuitów, założonym w 1534 roku. Jezuicki system edukacji od dawna jest podstawą europejskiego systemu edukacji. Pierwotny plan kolegiów jezuickich zakładał kształcenie wyłącznie młodych ludzi, którzy przygotowywali się do wstąpienia do Towarzystwa Jezusowego, wkrótce jednak stały się one otwarte dla wszystkich chętnych. To jezuici wpadli na pomysł podziału uczniów na klasy. Ponadto wierzyli, że najlepszym sposobem zdobywania wiedzy jest nie tylko czytanie tekstów dobrych autorów, ale także pisanie takich tekstów i komponowanie przemówień. Ważną rolę w jezuickim systemie oświaty odgrywała produkcja sztuk teatralnych. To łatwo pokazywało, jak abstrakcyjne i teoretyczne problemy można rozwiązać w prawdziwym życiu. Po raz pierwszy w historii szkoły masowej (a Zakon jezuitów postrzegał szkołę jako powszechną i masową) podjęto próbę rekrutacji dzieci z różnych grup społecznych, kierując się ideą, że klasa szkolna powinna reprezentować społeczeństwo w miniaturze. Dzieci szkolne podzielono na jednostki i przydzielono im przełożonych. Najlepsi zostały posadzeni na honorowych miejscach i nagrodzeni. Wynalazkiem jezuitów są także złote i srebrne medale za osiągnięcia w nauce. A co najważniejsze, nauka w szkołach jezuickich była całkowicie bezpłatna. Warto wspomnieć, że nauka w średniowieczu była bardzo droga i mogli sobie na nią pozwolić tylko bogaci: szlachta i kupcy. Tym samym Stefan Batory, zakładając kolegium, a później gimnazjum, dał także możliwość zdobycia wykształcenia każdemu, kto tego chciał.
Stefan Batory również zdecydował się na zastosowanie systemu jezuickiego. W ciągu pięciu lat powstało kilka kolegiów jezuickich, m.in. w Dorpacie (1583). Dorpat – to dzisiejsze Tartu.
Na bazie kolegium w 1585 r. powstała pierwsza w Estonii szkoła średnia z pełnym programem nauczania, jezuicka pięcioklasowa placówka edukacyjna. Gimnazjum działał w latach 1583-1601 i 1611-25. Przez pierwsze dwa lata akademickie byli to głównie studenci polskiego pochodzenia. Również w 1585 roku, z inicjatywy jezuickiego dyplomaty Antonio Possevino, towarzyszący jezuitom miejscowi chłopcy odbywali szkolenie w otwartym przy gimnazjum seminarium tłumaczeniowym, aby przygotowywać jezuitów do pracy misyjnej. W tym samym roku ukazał się w języku estońskim katolicki katechizm jezuitów.
Co ciekawe, pierwszą siedzibą Uniwersytetu Tartuskiego, założonego w 1632 roku, był budynek byłego gimnazjum i kolegium jezuickiego.
Dzięki Stefanowi Batoremu Tartu ma swoją flagę. Flaga miasta Tartu to dwustronna flaga biało-czerwona, która została nadana miastu na mocy przywileju króla polskiego Stefana Batorego w 1584 roku. Flaga posiada duży wizerunek herbu miasta Tartu. Flaga wzorowana jest na biało-czerwonej fladze Polski.
W 1584 r. Stefan Batory nadał Valdze prawa miejskie (prawa miejskie Rygi). Pierwszy przywilej i prawa miejskie Valdze zostały nadany przez króla Stefana Batorego w Grodnie 11 czerwca 1584 roku. W nim wieś Valga położona na terenie obwodu Tartuskiego została przekształcona w miasto.
Król Stefan Batory nie rządził długo nowo nabytymi ziemiami w Inflantach. Król zmarł w grudniu 1586 roku w Grodnie. Wniósł jednak wielki wkład w rozwój nowych ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W Estonii jego pamięć jest utrwalona na tablicach pamiątkowych znajdujących się w Valdze i Tartu.
Z Estonii dla ProAnima
Igor Bobrovsky
Artykuł został napisany w ramach projektu Akademia Dziennikarstwa Obywatelskiego na Wschodzie
Przeczytaj również ten artykuł w języku estońskim.
“Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.”
