Komedialnia wielka w Białymstoku – opernhaus wreszcie reaktywowany

Wraz z pojawieniem się w Białymstoku Izabeli Branickiej (1748 r.) Hetman Branicki otworzył w Białymstoku opernhaus, czyli komedialnię wielką, gdzie wzorem Warszawy i innych siedzib magnackich wykonywano opery włoskie i francuskie. Warto podkreślić, iż teatr został założony 17 lat przed powstaniem Teatru Narodowego w Warszawie. W gmachu, który nie dotrwał do naszych czasów znajdowały się loże i obszerna scena z piękną kurtyną namalowaną przez Mirysa. Teatr posiadał bibliotekę, której zbiory niestety nie zachowały się do naszych czasów.

„Na krawędzi dolnego parku wznosił się opernhaus, czyli komedialnia wielka pruskim murem na dwa piętra budowana z facjatą… murowaną, na której architektury różne malowane, na górze zaś gryfy i ciołek z koroną. Goście Branickiego z 29 lóż i 12 ław parteru, oczekując na rozpoczęcie przedstawienia mieli sposobność podziwiania kurtyny Sylwestra Mirysa…”.

Historycy nie są zgodni, co do daty rozpoczęcia działalności białostockiego opernhausu. Jedni skłaniają się do roku 1749 lub 1750, inni przesuwają tę datę na lata 60. XVIII wieku. Pewne jest, iż uroczystości związane z nadaniem Janowi Klemensowi Branickiemu odznaczenia Orderu Złotego Runa uświetniały spektakle i koncerty odbywające się już w komedialni (1766 r.). Był to jeden z najbardziej znanych opernhausów w Polsce. W operze odbyło się ok. 230 premier, a wśród nich „Krakowiacy i górale” Wojciecha Bogusławskiego oraz azione comica „Il cavaliere per amore” Niccolo Picciniego. Budynek rozebrano ok. 1840 r.
W dniach 11-25 sierpnia 2014 r. Muzeum Podlaskie w Białymstoku na zlecenie Miasta Białystok przeprowadziło na terenie Ogrodu Branickich w Białymstoku badania archeologiczne. Kto wie, może doczekamy się odbudowy tego interesującego obiektu?

Tymczasem w 2016 r. Fundacja Pro Anima podjęła się zrekonstruowania jedynej znanej z nazwy opery wystawionej przez opernhaus w Białymstoku. Wystawiono ją w ramach Festiwalu Sztuk Dawnych Imieniny Izabeli Branickiej. Jej retransmisja natomiast odbędzie się już 14 lutego 2021 r. Data została wybrana nieprzypadkowo, gdyż jest to również data śmierci Izabeli Branickiej, patronki Festiwalu a zarazem wielkiej mecenaski kultury.

W czasach swojej świetności dwór białostocki gościł wielu artystów z całej Europy. Wśród ówczesnej arystokracji polskiej ogromnym uznaniem cieszyły się kompozycje Niccolo Piccinniego.

Jak potwierdzają źródła historyczne w roku 1766 w białostockim opernhausie została wykonana azione comica „Il cavaliere per amore” (libretto Giuseppe Petrosellini, muzyka Niccolo Piccinni): dwuczęściowe imermezzi a quattro voci, (różne od opery buffa pod tym samym tytułem), które premierę miało w rzymskim Teatro alla Valle w karnawale 1763 r. W spektaklu wzięli udział znakomici, pracujący w opernhausie Branickich, sławni w całej Europie śpiewacy: Filippo Laschi, Antonio Valletti, Antonia Bernasconi (dla której Opery komponował Gluck) oraz [Maria] Magdalena Picler [Pichler] i białostocki balet.

Niccolo Piccini był jednym z ostatnich przedstawicieli neapolitańskiej szkoły operowej, gdzie kształcił się u Leonardo Leo i Francesco Durante’a. Od 1776 r. działał w Paryżu, jako główny przedstawiciel opery włoskiej. Wbrew intencjom został uznany za głównego rywala Christopha Willibalda Glucka, którego twórczość wysoko cenił (z wzajemnością). Konflikt zwolenników opery włoskiej i opery zreformowanej przez Glucka nasilił się po sukcesie oper Piccinni’ego wystawionych w Paryżu w latach 1778-80 („Roland” 1778 i „Athys” 1780). Spory te przeszły do historii jako wojna „piccinistów” z „gluckistami”. W 1779 r. Gluck przeniósł się do Wiednia, a Piccinni rozpoczął rywalizację z Sacchinim. W czasie rewolucji francuskiej Piccinni przebywał w Neapolu, ale w roku 1798 powrócił do Paryża, uzyskując poparcie Napoleona Bonaparte.

Twórczość operowa Picciniego cieszyła się w ostatnich dekadach XVIII stulecia niesłabnącym zainteresowaniem w całej Europie, w tym także w Rzeczpospolitej, gdzie wystawiano jego dzieła m.in. w Warszawie i Białymstoku. To właśnie w Teatrze Hetmańskim, jak nazywano białostocki opernhaus utrzymywany przez Branickich, miała w roku 1766 swą polską premierę comica azione – intermezzo Piccinniego, „Il Cavaliere per amore” (ponownie wykonana w Warszawie w 1775 r.).

“ Il Cavaliere per amore “, czyli Szlachectwo dla miłości, to sztuka komiczna intermezzo na cztery głosy. Obecnie, w wersji zrekonstruowanej, będzie można ją zobaczyć już 14 lutego 2021 r na kanale ProanimaTV i portalu ProAnima.pl. 

Mariusz Perkowski – animator kultury, dyrygent i założyciel zespołów muzycznych, śpiewak, producent spektakli, wydarzeń i nagrań muzycznych. Pasjonat wykonawstwa poinformowanego historycznie, a także menadżer posiadający kilkunastoletnie doświadczenie w zarządzaniu wieloma podmiotami oraz Prezes Zarządu Fundacji „Pro Anima”.

Przeczytaj również: Mozart – 10 utworów, które słyszałeś ale nie znasz tytułów

Zobacz koniecznie: Niesamowita sztuka komiczna ZUPEŁNIE ZA DARMO