Il cavaliere per amore – sztuka komiczna o miłości

14 lutego 2021 r. – w rocznicę śmierci Izabeli Branickiej, będącej patronką Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Dawnych, odbyła się retransmisja opery komediowej „Il cavaliere per amore” Niccolò Piccinniego. Jest to dzieło wyjątkowe dla białostockiej publiczności. Stanowi bowiem jedyną znaną z nazwy operę, jaką wystawiano na deskach tutejszego, sławnego opernhausu (komedialni), goszczącego wiele oper włoskiego i francuskiego pochodzenia. Miało to miejsce w 1766 roku – trzy lata po premierze opery  w rzymskim Teatro alla Valle.

Imieniny Izabeli Branickiej

Izabela Branicka była szlachcianką, siostrą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz żoną Jana Klemensa Branickiego — Hetmana Wielkiego Koronnego i wielkiego magnaty XVIII-wiecznego, odpowiedzialnego również za rozbudowę białostockiego „Wersalu Północy”. Tam też, w Auli Magna, wystawiono retransmitowaną operę.

Izabela Branicka miała swój wielki wkład w rozwój Białegostoku, będąc m.in. odpowiedzialną za powstanie pierwszych tamtejszych szkół oraz mecenat nad lokalną kulturą i sztuką. To właśnie jej, miasto zawdzięcza sprowadzenie do niego wielkich nazwisk ówczesnego, artystycznego świata. W końcu, wielką sławą cieszyły się obchody jej imienin, które miały być bardzo wystawnym wydarzeniem. Składały się na nie liczne koncerty, spektakle, opery, tańce, czy polowania.

Festiwal Sztuk Dawnych w swoim założeniu nawiązuje do tych realiów, przybliżając ówczesne dzieła i kulturę w otoczeniu historycznych wnętrz, dopełniających ukazywane treści.

O Piccinnim słów kilka…

Sam autor — Niccolò Piccinni — był przedstawicielem XVIII-wiecznej opery neapolitańskiej. Mimo swojego włoskiego pochodzenia, centrum własnej twórczości artystycznej uczynił Paryż. Swój warsztat zawdzięczał kompozytorom, takim jak Leonardo Leo i Francesco Durante, u których pobierał nauki.

Jego postać kojarzona jest z pewnymi konfliktami artystycznymi – szczególnie zarysowały się w tym kontekście postaci Christopha Willibalda Rittera von Glucka — niemieckiego kompozytora klasycystycznego, oraz Antonio Sacchiniego — twórcy pochodzenia włoskiego, z którymi Piccini wchodził w dysputy.

Piccinni (mimo kilku kantat i oratoriów jego autorstwa) znany jest przede wszystkim ze swoich oper. Jedną z nich jest właśnie „Il cavaliere per amore”, czyli „Szlachectwo dla miłości” — sztuka komediowa na cztery głosy.

„Il cavaliere per amore”

Tytuł „Szlachectwo dla miłości” sugeruje, że opera opowiada o historii wielkiego uczucia, dla którego tytuły nie stanowią żadnych granic. Co jednak, jeżeli okaże się, że jest wprost przeciwnie? W „Il cavaliere per amore” to właśnie tytuły i związane z nimi względy stanowią cel ostateczny, na drodze do którego ludzkie emocje schodzą na dalszy plan.

Eurilia ma pochodzenie chłopskie i magnackie zapędy. Marzy o miłości, o której prawdziwości miałaby świadczyć zasobność kiesy jej wybranka. Postanawia ją pozyskać na drodze samospełniającej się przepowiedni. Żyjąc ponad stan, chce przyciągnąć uwagę kawalerów szlacheckich rodów.

O miłości marzy też Lisetta – służąca Eurillii i jej ojca. Choć początkowo obiektem jej westchnień miał być uroczy wieśniak, czas ( i możliwość szybkiego zarobku) zweryfikował jej gusta i priorytety matrymonialne. Nie odmienne zamiary miał Don Piantone – ojciec Eurillii, który zdanie o swoim potencjalnym zięciu zmienił z miejsca na widok jego pieniędzy. Ich relację jeszcze bardziej pogłębiła wieść o zamożnej kuzynce wybranka córki – Madame Crui, którą Don Piantone postanowił od razu poślubić.

Niespodziewanie jedynie Florindo, przynajmniej wprost, nie zabiega o rękę Eurillii przez wzgląd na chęć wzbogacenia się. Świadomy jednak płytkich motywacji swojej wybranki, postanawia sprostać jej oczekiwaniom, fałszywie deklarując szlacheckie pochodzenie jako „Kawaler Własna Wysokość”.

Żadna z postaci występujących w sztuce nie ma czystych intencji, a kierujące nimi pobudki są  wątpliwe pod względem moralnym. Unaocznia to znaczenie, jakie przypisywano niegdyś przynależności do uprzywilejowanych grup społecznych. Sama opera nie skupia się jednak na problemie nierówności klasowych, ale utrzymana jest w lekkim, komediowym tonie, wyśmiewając ludzkie przywary i zakłamanie.

Wykonawcy

W oryginalnej wersji opery podziwiać można było znanych europejskich artystów, takich jak: Filippo Laschi, Antonio Valletti, Antonia Bernasconi i [Maria] Magdalena Picler [Pichler], występujących wraz z lokalnym baletem.

250 lat po białostockiej premierze opera zawitała na deskach Auli Magna Pałacu Branickich, tym razem w wykonaniu Przemysława Borysa w roli Florindo (tenor), Macieja Falkiewicza w roli Don Piantone (bas), Justyny Wieruszewskiej-Biniek w roli Eurilli (sopran), Małgorzaty Trojanowskiej w roli Lisetty (sopran), Krzysztofa Bitdorfa w roli Restagnone’a oraz Orkiestry Zespołu Muzyki Dawnej DILETTO, pod batutą Anny Moniuszko. Za reżyserię odpowiada Paweł Chomczyk.

Wrażenia

Świetna gra aktorska, mistrzowskie arie i duety operowe, wirtuozerskie wykonania Orkiestry Zespołu Muzyki Dawnej DILETTO, kostiumy oddające klimat ówczesnych czasów oraz niepowtarzalna aura Auli Magna Pałacu Branickich sprawiły, że i tym razem, wraz z bohaterami, można było zupełnie zatracić się w podróży do bliższej i dalszej przeszłości. Nie bez znaczenia była również dostępność transkrypcji, która pozwoliła wczuć się w opowiadaną historię w pełnym wymiarze.

Rzut oka na obecną podczas spektaklu widownię wzbudza zaś sentyment i  nadzieję na ponowne spotkania z artystami twarzą w twarz. Retransmisja zbiegła się w czasie z otwarciem teatrów i oper, co jest symboliczne.

Tekst: Lily of the Valley

Przeczytaj: Komedialnia wielka w Białymstoku – opernhaus wreszcie reaktywowany
Przeczytaj: Wywiad z Anną Moniuszko – dyrektorem artystycznym cyklu „Muzyka Mistrzów Baroku”
Przeczytaj: Georg Friedrich Händel (1685-1759)