Franz Joseph Haydn – wybitny austriacki przedstawiciel klasycyzmu

Muzyka poważna jest zwykle postrzegana jako synonim patosu, dostojeństwa czy uczuć wyższych. Na świecie znanych jest wielu kompozytorów, którzy tworzyli ten rodzaj „pokarmu dla duszy”. Niejeden z nich też zapisał się na kartach historii muzycznej jako jednostka wybitna, tworząca wielkie i niezapomniane dzieła. Taką postacią bez wątpienia był również Franz Joseph Haydn, reprezentant austriackiej sceny twórczości klasycznej.

Kim był Franz Joseph Haydn?

Joseph Haydn urodził się 31 marca 1732 roku w Dolnej Austrii – Rohrau. Kompozytor pochodził z niezamożnej, jednak utalentowanej rodziny. Jego ojciec widząc w dziecku zamiłowanie do muzyki, oddał syna pod opiekę krewnego, który jednak w wieku 8 lat przeniósł się do chóru w katedrze św. Szczepana w Wiedniu. Chłopiec przez dłuższy czas uczył się tam śpiewu i pogłębiał wiedzę o muzyce.

Okres dorastania i mutacja chłopca sprawiły, że musiał odejść z chóru i zaczął zarabiać między innymi udzielając lekcji czy nawet grając na ulicy. Niebawem jednak został zatrudniony przez kompozytora Nicola Porporę, dzięki czemu poznał między innymi tajniki tworzenia oper i miał dostęp do dzieł wybitnych kompozytorów. Artysta zatem rozpoczął tworzenie większości swych dzieł w dobie klasycyzmu.

Od 1758 roku Joseph Haydn został kompozytorem na dworze hrabiego Morzina, a dwa lata później tworzył muzykę u książąt Esterházy. Mówi się, że właśnie to wydarzenie było przełomowym w karierze muzycznej artysty. Współpracował on wówczas z jedną najbardziej cenionych orkiestr w Europie tych lat. Haydn na książęcym dworze w Eisenstadt spędził blisko 30 lat i to właśnie wtedy powstała przeważająca część jego utworów. Co ciekawe, muzyk przyjaźnił się też z Wolfgangiem Amadeuszem Mozartem, z kolei młody Beethoven pragnął podjąć u niego nauki.

Od 1790 roku Haydn zamieszkał w Wiedniu. Szybko też stał się cenionym na całą Europę kompozytorem muzyki klasycznej. W kolejnych latach twórca gościł też w Londynie, gdzie na personalne zaproszenie udzielał publicznych koncertów. Zyskał wówczas wielu miłośników swoich dzieł, a także zdobył powszechne uznanie pośród widowni z Wielkiej Brytanii. Wyjazdy te ponadto zaowocowały głębokim zainteresowaniem kompozytora lokalną stylistyką muzyczną.

Razem z nadejściem XIX wieku muzyk zszedł ze sceny – po raz ostatni Haydn wystąpił w 1802 roku, pełniąc wówczas rolę dyrygenta. Ostatnie lata swojego życia twórca spędził już tylko na odpoczynku, ponieważ dokuczały mu problemy zdrowotne. Artysta zmarł 31 maja 1809 roku w Wiedniu, jako uznany i ceniony kompozytor, nie tylko dla Austriaków.

Największe dzieła Josepha Haydna

Jeśli chodzi o utwory Haydna, to większość z nich uznana została za wybitne, a muzyk stworzył w życiu ogromną ilość kompozycji. Warto jednak poznać kilka znanych dzieł artysty, które szczególnie zapisały się w historii klasycyzmu wiedeńskiego:

1. 45 Symfonia fis-moll „Pożegnalna” – dzieło zostało napisane ok. 1772 roku. Ta symfonia ma nietypowy przekaz, kończy się odcinając kolejne instrumenty, aż ostanie dźwięki gra tylko jeden muzyk. To dzieło było subtelną sugestią wobec księcia Esterhazego, który zbyt długo przetrzymywał na dworze orkiestrę stęsknioną za domem. Pomysł zakończył się sukcesem, a utwór do dziś przypomina o tym niecodziennym pomyśle.

2. 48 Symfonia C-dur „Maria Teresa” – utwór został skomponowany przez Haydna, kiedy miało dojść do przyjazdu cesarzowej Marii Teresy. Z uwagi na tę specjalną okoliczność, kompozytor dołączył do grona muzyków odpowiedzialnych za uroczystą grę na trąbce i kotłach.

https://www.youtube.com/watch?v=86sBKdNtXjo

3. 92 Symfonia G-dur „Oksfordzka” – powstała tuż po 1790 roku, w czasach, kiedy Haydn często występował w Wielkiej Brytanii. Po wykonaniu tego dzieła, muzykowi nadano na Uniwersytecie Oxfordzkim tytuł doktora honoris causa tejże uczelni.

4. 94 Symfonia G-dur zwana „Z uderzeniem w kotły” albo „Niespodzianka” – dzieło wyróżnia się wykorzystaniem w jego drugiej części akcentów kotłów, które pojawią się z zaskoczenia, by wzmocnić wrażenie odbiorcy.

5. 96 Symfonia D-dur „Cud” – dzieło powstało w Anglii, w 1791 roku. Kiedy Haydn wykonywał ten utwór po raz pierwszy, podczas owacji publiczność zasiadająca tyły sali zaczęła podchodzić bliżej sceny, by dobrze widzieć kompozytora. Wówczas niespodziewanie spadł żyrandol, jednak nikomu nic się nie stało, przez co wydarzenie nazwano cudem.

6. Cykl sześciu Kwartetów smyczkowych „rosyjskich” op. 33 – dzieła powstały końcem 1781 roku, a powodem tego była wizyta na wiedeńskim dworze, której podjął się brat rosyjskiego cara – książę Paweł.

7. Pieśń „Boże zachowaj cesarza Franciszka” – utwór pochodzi z 1797 roku i ma ogromne znaczenie nie tylko dla dorobku muzycznego Haydna, ale również dla całego narodu austriackiego. Dzieło to bowiem stało się austriackim hymnem narodowym, aktualnym (z przerwą) aż do 1946 roku. Utwór w pierwotnej wersji odnosił się do cesarza Franciszka I Habsburga. Co ciekawe, pieśń ta stała się też później wzorem dla hymnu niemieckiego, powstałego ok. 1841 roku. Mówi się również, że melodia dzieła była wynikiem inspiracji, jaką Haydn doznał poprzez poznanie w Anglii pieśni patriotycznej, o tytule „God Save The Queen.

8. Msza Nelsońska „Nelsonmesse” – ta msza jest też określana jako Msza cesarska albo Msza Koronacyjna. Utwór został skomponowany w 1798 roku, a jego nazwa wzięła się z faktu, że podczas powstawania dzieła doszło do zwycięstwa brytyjskiego admirała Nelsona, w czasie bitwy pod Abukirem.

9. Oratorium „Stworzenie świata” – dzieło powstawało aż przez dwa lata, począwszy od 1796 roku i jest określane mianem arcydzieła muzyki oratoryjnej. Utwór powstał pod wpływem zapoznania się kompozytora ze stylistyką oratoryjną Haendla, co miało miejsce podczas pobytu Haydna w Wielkiej Brytanii. Kompozycja wyróżnia się oryginalnością i przejawem twórczej indywidualności artysty.

10. Oratorium „Pory roku” – utwór powstawał w latach 1799-17801 i jest pozbawionym dramatu obrazem wiejskiej idylli. Dzieło to jednak, poza podróżą przez cztery pory roku, ma również znaczenie symboliczne. Haydn poprzez to oratorium dokonał nie tylko podsumowania swojej dotychczasowej twórczości, ale też życia prywatnego. Muzyk rok później zszedł ze sceny kompozytorskiej, oddając się odpoczynkowi. „Pory roku” jednak pozostały w kanonie klasycystycznej twórczości, jako jedno z najznakomitszych dzieł artysty.

Całościowy dorobek Franza Josepha Haydna jest imponujący, a sam kompozytor uznawany jest za wybitnego przedstawiciela wiedeńskiego klasycyzmu, razem z Mozartem i Beethovenem. Muzyka określa się też mianem ojca nie tylko symfonii, ale też sonat czy kwartetów, bowiem Haydn w ogromnym stopniu przyczynił się do rozwoju tego rodzaju kompozycji. Joseph Haydn w czasie swojego życia stworzył uniwersalne i ponadczasowe dzieła, które stały się inspiracją dla wielu późniejszych kompozytorów, i które do dziś można podziwiać na największych scenach muzyki klasycznej świata.

Tekst: Rubina Khachatryan 

Przeczytaj: Georg Friedrich Händel i jego niezwykła twórczość
Przeczytaj: Mozart – 10 utworów, które słyszałeś ale nie znasz tytułów
Przeczytaj: Wolfgang Amadeusz Mozart – krótkie życie geniusza