Wojciech Kilar - geniusz polskiej sceny muzyki klasycznej

Polski dorobek muzyczny w zakresie utworów klasycznych jest niezwykle bogaty, zarówno jeśli mowa o przeszłości, jak i w odniesieniu do czasów nowożytnych. Jednym z niekwestionowanych mistrzów tego gatunku jest Wojciech Kilar – kompozytor i pianista, którego dzieła zapisały się nie tylko na krajowych ale i międzynarodowych kartach muzycznych osiągnięć. Kim był ten wybitny artysta i w jaki sposób skradł serca miłośników klasycznych dzieł?

Wczesne lata Kilara i muzyczny debiut

Wojciech Kilar urodził się 17 lipca 1932 roku w polskim wówczas Lwowie, jako syn lekarza i aktorki. Muzyk zawsze podkreślał swoje zamiłowanie do tego miasta, określając je jako piękne, wspaniałe i niezastąpione. Dzieciństwo kompozytora przebiegało w rodzinnej atmosferze, a dom przepełniony był sztuką i szacunkiem do edukacji. Już od 6 roku życia Kilar rozpoczął naukę gry na fortepianie, jednak nie robił tego chętnie. Nie był zwolennikiem dyscypliny i codziennego praktykowania przy instrumencie. Lekcje pobierał prawdopodobnie tylko ze względu na upór i wsparcie matki.

Naukę Kilar kontynuował nawet po przymusowym wysiedleniu Polaków z terenu Lwowa w 1944 roku. Pierwszą destynacją artysty był wówczas Rzeszów, gdzie uczył się gry na fortepianie pod okiem Kazimierza Mirskiego w szkole muzycznej. Kilar uznawał tego profesora za wybitnego muzyka o wspaniałej osobowości. To właśnie dzięki Mirskiemu Wojciech Kilar poznał muzykę Szymanowskiego czy Debussy’ego i zaczął też sam komponować. Pierwszy sukces w tym zakresie odniósł już jako piętnastolatek, zdobywając drugą nagrodę w konkursie młodych talentów za wykonanie utworu „Dwie miniatury dziecięce”.

Kolejne przeprowadzki i dalsza edukacja muzyczna

Od 1947 roku Wojciech Kilar mieszkał w Krakowie. Tam również uczył się gry na fortepianie u państwa Riegerów, gdzie też zamieszkiwał. Pobierał dodatkowo prywatne lekcje gry na harmonii, u również znanego kompozytora – Artura Malawskiego. Pobyt w Krakowie jednak Kilar spędził głównie na eksplorowaniu miasta czy zwiedzaniu. W dawnej stolicy Polski artysta spędził ostatecznie około roku, uczęszczając do Państwowego Liceum Muzycznego.

W 1948 Kilar przeniósł się do Katowic, gdzie ukończył miejscowe Państwowe Liceum Muzyczne. Szlifował tam swoją grę na pianinie pod okiem Władysławy Markiewiczówny. Pobierał też prywatne lekcje z komponowania u Bolesława Woytowicza. Następnie muzyk ukończył Wyższą Szkołę Muzyczną tegoż Woytowicza w Katowicach. U niego też w 1955 roku został asystentem – w krakowskiej PWSM – po zakończeniu studiów z wyróżnieniem. Jako student Kilar poznał swoją przyszłą żonę – Barbarę Pomianowską. Cały ten okres kompozytor wspominał jako wyjątkowy, otwierający zarówno perspektywy, jak i światopogląd odnośnie otaczającej go rzeczywistości.

Wojciech Kilar podobnie w 1955 roku otrzymał drugą nagrodę za udział w Konkursie Utworów Symfonicznych V Festiwalu Młodzieży w Warszawie, prezentując swój pierwszy utwór, czyli Małą uwerturę napisaną na orkiestrę symfoniczną.

https://www.youtube.com/watch?v=KWcg1VD16lE
Wojciech Kilar, Mała uwertura, 1955

Rozwój kariery muzycznej Wojciecha Kilara

Kompozytor pozostawał asystentem akademickim do 1958 roku. Do tego momentu stworzył też gównie utwory neoklasyczne. Powstał wówczas między innymi Kwintet na instrumenty dęte z 1952 roku czy Sonata spisana na róg i fortepian z 1954 roku. Warto też wspomnieć, że w roku 1957 Kilar brał udział w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki, odbywających się w niemieckim Darmstadt.

Znaczącym w karierę muzycznej rokiem był też 1959, kiedy kompozytor odbył roczne stypendium w Paryżu, gdzie kształcił się pod okiem Nadii Boulanger. Nauka odbywała się zaś pod patronatem rządu francuskiego. Ważnym wydarzeniem tego okresu było również otrzymanie w 1960 roku prestiżowej nagrody im. Lili Boulanger w Bostonie, za utwór Oda Bela Bartók in memoriam. To wydarzenie zamknęło też okres neoklasycznego tworzenia przez Kilara.

Wojciech Kilar, Sonata na róg i fortepian, 1954

Wojciech Kilar – od awangardy do folkloru

Rozpoczęcie kolejnej dekady XX wieku zaowocowało tworzeniem dzieł w nowym kierunku muzycznym. Kilar skomponował między innymi Riff 62, Diphtongos, Générique czy też Upstairs-Downstairs. Dzieła te zostały bardzo pozytywnie przyjęte przez krytyków, a sam kompozytor został uznany jednym z czołowych reprezentantów polskiej awangardy w zakresie muzyki. Ten okres tworzenia zakończył się wraz ze skomponowaniem w 1972 roku ostatniego sonorystycznego utworu, zatytułowanego Przygrywka i kolęda, a rozpisanego na cztery oboje oraz orkiestrę smyczkową.

https://www.youtube.com/watch?v=tkO4V7h2_SY
Wojciech Kilar, Générique na orkiestrę symfoniczną, 1963

Muzyka filmowa w wydaniu Wojciecha Kilara i jesień życia

Wielu nazwisko Kilara kojarzy właśnie z muzyką tworzoną do produkcji filmowych. Nic w tym dziwnego, bowiem artysta skomponował ponad 160 ścieżek dźwiękowych. Współpracował też z wieloma wybitnymi reżyserami, jak Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Krzysztof Zanussi czy Roman Polański. Co ciekawe, światową sławę przyniosła mu muzyka napisana do filmu Dracula z 1992 roku, w reżyserii Francisa Forda Coppoli.

Wojciech Kilar, ścieżka dźwiękowa do filmu Dracula, 1992

Wojciech Kilar, ścieżka dźwiękowa do filmu Pan Tadeusz, 1998

Wojciech Kilar, ścieżka dźwiękowa do filmu Pianista, 2002

W późniejszych latach kompozytor stworzył wiele dzieł hołdujących prostocie języka muzycznego. Powstały wówczas między innymi: Sinfonia de motu, Hymn paschalny, Veni Creator czy September Symphony. Jako jedno z ostatnich dzieł muzyka wskazuje się II Koncert fortepianowy, który kompozytor z ogromnym sukcesem wykonał w 2011 w Katowicach. Wojciech Kilar zmarł 29 grudnia 2013 roku w Katowicach, pozostawiając po sobie niezwykle bogaty i szanowany na całym świecie dorobek muzyczny.

Wojciech Kilar, III Symfonia September Symphony, 2003

Wojciech Kilar, II Koncert fortepianowy, 2011

Wojciech Kilar bardzo angażował się w rozwój środowiska kompozytorskiego. Był między innymi założycielem Towarzystwa im. Karola Szymanowskiego z 1977 roku. Działalność artystyczna Kilara była doceniana na całym świecie, a muzyk otrzymał wiele nagród, jak Nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku w 1984 roku, Nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Kompozytorów, Autorów i Producentów ASCAP Award 1992 w Los Angeles w 1992 roku za muzykę do filmu Dracula, Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej w 2000 roku, Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie muzyki w 2003 roku i wiele innych.

Tekst: Rubina Khachatryan