Luigi Russolo – ojciec chrzestny hałasu

Luigi Russolo – włoski reprezentant futuryzmu, malarz, kompozytor, jeden z pierwszych teoretyków muzyki elektronicznej, współautor „Manifestu Malarzy Futurystycznych” i przede wszystkim autor przełomowego traktatu „Sztuka hałasów: Manifest Futurystyczny”.

Russolo urodził się 30 kwietnia 1885 r. w Portogruaro i wywodził się z artystycznej rodziny: jego ojciec był organistą w miejscowym kościele, zaś brat Antonio kompozytorem i muzykiem. Młody Luigi uczył się gry na fortepianie i skrzypcach. W 1901 r. ukończył studia i dołączył do rodziny mieszkającej w Mediolanie, gdzie bardzo szybko znalazł pracę przy renowacji „Ostatniej Wieczerzy” Leonarda da Vinci i fresków w zamku Castello Sforzesco.

Sztuka hałasów – geneza

Po opracowaniu „Manifestu futuryzmu” w 1909 r. – i jego ogłoszeniu w marcu 1910 r. – Russolo poznał Filippa Tommaso Marinettiego (1876-1944) – włoskiego ideologa, poetę, wydawcę, jednego z czołowych twórców i głównych teoretyków futuryzmu na początku XX w. Russolo przekonywał Marinettiego o potrzebie wprowadzenia programu odnowy kulturowej futuryzmu poszerzając go o sztuki wizualne.

Sztuka hałasów – co to jest?

11 marca 1913 r. Russolo opublikował swój słynny traktat „Sztuka hałasów” („L’Arte dei rumori”), w którym zaproponował m.in. zniszczenie całej muzyki i zbudowanie nowych instrumentów odzwierciedlających ówczesną technologię w dobie społeczeństwa uprzemysłowionego. Artysta następnie wynalazł akustyczne generatory hałasu, nazywane przez niego „intonarumori”, wydające rozmaite odgłosy typu: piski, zgrzyty, drapanie, syczenie, dudnienie czy ryczenie.

Sztuka hałasów – pierwszy koncert

W kwietniu 1914 r. Russolo i Marinetti „zagrali” w Mediolanie pierwszy koncert na 18 „intonarumori”, który spotkał się z silną dezaprobatą i niezadowoleniem ze strony publiczności. W tym samym roku odbyły się także występy w Londynie wywołując bardziej pozytywne reakcje wśród widzów. Wybuch I wojny światowej przerwał artystyczne działa włoskiego kompozytora, podczas której został ciężko ranny. W 1917 r. Russolo założył orkiestrę składającą się z „intonarumori” i wykonał z nią utwór „Gran Concerto Futuristico”. Po zakończeniu I wojny światowej koncerty z udziałem „intonarumori” odbywały się wspólnie z klasycznymi orkiestrami symfonicznymi.

Generatory hałasu – intonarumori

Każde „intonarumori” zostało stworzone z drewnianego pudła i metalowego lub kartonowego głośnika (było ich łącznie 27) i większość z nich nie przetrwała II wojny światowej. Do zniszczenia instrumentów doszło w Paryżu podczas bombardowania miasta. Pozostały jednak oryginalne szkice na podstawie których zrekonstruowano „intonarumori”. Spektakularne odbudowanie instrumentów przygotowano w związku z obchodami 100-lecia włoskiego futuryzmu w 2009 r. Tego zadania podjął się Luciano Chessa (muzykolog, kompozytor, muzyk i autor książki „Luigi Russolo, Futurist: Noise, Visual Arts and the Occult”) opracowując projekt rekonstrukcji instrumentów. W ramach tego przedsięwzięcia przygotowano 16 oryginalnych „intonarumori”, które Russolo zbudował w Mediolanie latem 1913 r. „Intonarumori” wykonał amerykański lutnik Keith Cary, zaś koncert miał swoją premierę w San Francisco Museum of Modern Art 16 października 2009 r.

W latach 20. i 30 Russolo wiele czasu spędził na udoskonalaniu i wymyślaniu szeregu innych instrumentów, takich jak „Russolophone” – klawiatury umożliwiającej łączenie dźwięków wydobywanych z poszczególnych „intonarumori”. Warto wspomnieć, że „intonarumori” towarzyszyły  wielu przedstawieniom teatralnym we Francji i we Włoszech. Russolo nie zapomniał także o malowaniu obrazów i przez resztę życia tworzył prace w nurcie „klasycznego modernizmu”. Zmarł 4 lutego 1947 r. w Cerro di Laveno.

Luigi Russolo to bez wątpienia pionier i protoplasta współczesnych estetyk dźwiękowych funkcjonujących pod nazwami noise czy sound art.

Osoby zainteresowane muzyką czytały również: John Cage: 4’:33’’ – „cicha kompozycja”

    Przeczytaj również: Wolfgang Amadeusz Mozart – krótkie życie geniusza