Kraj tysięcy matsuri w dobie pandemii

Już od ponad roku pandemia dyktuje zasady funkcjonowania społeczeństwa i życia. Wydarzenia, w których zazwyczaj biorą udział zbiorowiska ludzi nie wchodziły w grę przez ostatni rok. Japonia nie była wyjątkiem. W Kraju Wschodzącego Słońca wiele wydarzeń kulturalnych i religijnych zwanych matsuri musiało stawić czoła nowej rzeczywistości.

Matsuri – na drodze bóstw, ale i nie tylko

Matsuri w j. japońskim zapisywane znakami 祭り, oznacza święto lub uroczystość. Pochodzi od czasownika 祭る (matsuru) – służyć komuś z szacunkiem, gloryfikować, otaczać czcią, modlić się. W słowie funkcjonuje również aspekt czasownika matsu (待つ – czekać). W książce “Enduring Identities: The Guise of Shinto in Contemporary Japan” John K. Nelson wspomniał, że Sonoda dostrzegł w czekaniu i służeniu prawdziwy sens matsuri.

Na początek warto wspomnieć o tym, że rodzimą religią w Japonii jest shintoizm. Shintoizm jest rozumiany jako “droga bóstw” – 神道 (połączenie sino-japońskich słów bóstwo 神 i droga 道). Wiara shintoistyczna zakłada, że w każdym obiekcie środowiska istnieje pewna siła. Jednym z najważniejszych mitów w shintoizmie jest ten o Amaterasu – bogini Słońca, uważanej za protoplastkę rodziny cesarskiej. To ona nadała cesarzowi mandat i prawo do rządów na ziemi. Dlatego shintoizm ma tak duże znaczenie w sposobie funkcjonowania kraju. Przeważająca część matsuri jest mocno związana z shintoizmem, zatem dla mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni odgrywa w życiu bardzo istotną rolę. Przywiązanie do rolnictwa i odradzania się sił życiowych ma istotne znaczenie w świętowaniu matsuri.

Jako że matsuri jest silnie powiązane z religią, to nieodłącznym elementem są rytuały, w których kryje się symbolika. Rytuały odbywają się w spokoju i są przeprowadzanie w odpowiednim porządku. Odgrywają esencjonalną rolę podczas matsuri (o ile wydarzenie nie jest typowo świeckie, ale o tym będzie nieco później). Święta shintoistyczne mają trzy etapy – a pierwszym z nich jest procesja, która ma na celu “zaproszenie bóstwa kami – które jest gościem uroczystości i zaprowadzenie na miejsce ceremonii”. Bóstwo przenoszone jest w mikoshi, czyli w boskim palankinie niesionym podczas procesji bądź parady. Aoi Matsuri – jedno z trzech głównych corocznych świąt, jest przykładem wydarzenia, któremu podczas procesji nie towarzyszą huczne śpiewy i tańce, lecz w trakcie spokojnego pochodu można podziwiać stroje arystokracji z epoki Heian.

Matsuri to jednak nie tylko rytuały, ale też uliczne obchody. Stąd zazwyczaj określanie tych wydarzeń festiwalami, ponieważ posiadają wiele charakterystycznych cech takiego wydarzenia. Festiwale często mają charakter regionalny, czasem narodowy, a skupiają się na artystycznych aspektach. Jest to czas zabawy, hucznej celebracji, pełnej swobody i wolności, dziecięcej radości – budzi w człowieku nowe siły i głębokie uczucia. Kolorowe, radosne, często połączone z kiermaszami jedzenia.

Od wieków wspólne świętowanie było dla Japończyków niezmiernie ważną częścią społecznego życia. W społeczeństwie japońskim uczestniczenie we wspólnym czynie odgrywa zasadniczą rolę. Świątynie mają być najlepszym miejscem do gromadzenia się w celu oddania czci bóstwom i przodkom. Wg Tsunetady, matsuri to sposób na zjednoczenie Japończyków i uświadomienie sobie ich tożsamości. I chociaż rytuały cały czas są bardzo ważną częścią matsuri, to nie są zawsze konieczne. Dlaczego? Bo istnieją matsuri, które z religią nie mają nic wspólnego.

Japonia – kraj tysięcy matsuri

W całej Japonii świętuje się kilkaset matsuri w ciągu roku. Różnorodność wynika z tego, że takie wydarzenia są bardzo często organizowane przez miejscowe świątynie shintoistyczne. Daty tych wydarzeń też nie zawsze są takie same, na co duży wpływ miały kalendarze: początkowo kalendarz księżycowy zapożyczony z kultury Chin oraz kalendarz słoneczny. Z nadejściem okresu Meiji zaszły w kalendarzu zmiany, co również wpłynęło mocno na matsuri.

Do Narodowych świąt zaliczane są Nowy Rok, czyli Shōgatsu, Seijin Shiki – Dzień Nadejścia Pełnoletności, Hina Matsuri czyli Festiwal Lalek, Hana Matsuri – Festiwal Kwiatów, Tanabata – Festiwal Gwiazd, Shichi-Go-San – Dzień Dzieci w wieku lat 3, 5 i 7 i Ōmisoka czyli ostatni dzień roku. W lutym obchodzi się Setsubun, który zwiastuje koniec zimy, a początek wiosny.

Jednym z najpopularniejszych i poniekąd dość kontrowersyjnych matsuri jest Kanamara Matsuri czyli festiwal fallusa. Wydarzenie odbywa się przy świątyni Kanayama, do której przychodziły prostytutki prosząc o ochronę przed infekcjami. Ponadto wtedy kobiety modlą się o szczęśliwe rozwiązanie ciąży i harmonię w małżeństwie. Festiwal stał się już atrakcją dla turystów i w trakcie jego trwania zbiera się datki na badania HIV.

Określenie matsuri odnosi się jednak nie tylko do religijnych uroczystości, co sprawia, że różnorodność jest jeszcze większa. Istnieją takie wydarzenia, które mają charakter czysto rozrywkowy, bez konotacji religijnych, jak np. festiwal lodu – Yuki Matsuri w Saporro czy Snow Light Path Festival na Hokkaido.

Jednym z bardzo popularnych tanecznych festiwali jest Awa Odori Matsuri. Odbywa się w okresie letnim, w czasie Obon – święto zmarłych w buddyzmie (Japończycy wyznają nie tylko shintoizm, ale również i buddyzm), jednak skupia się głównie na pokazie tańca.

Co więcej nie tylko w Japonii mają miejsce “matsuri”. Fani anime co roku mogą wziąć udział w Anime Matsuri – czyli festiwalu/konwencie zrzeszającym fanów japońskiej popkultury w Houston, USA. Również w Stanach odbywa się Sakura Matsuri – Japanese Street Festival, który w 2022 roku będzie świętował swoją 50. rocznicę. Również w Polsce odbywa się Matsuri Piknik z Kulturą Japońską, który jak sama nazwa wskazuje skupia się na kulturze japońskiej.

Kraj Kwitnącej Wiśni w dobie pandemii

Jak można się domyślić, skoro sytuacja na świecie jest jaka jest, to i w Japonii nic nie wygląda tak jak jeszcze 2 lata temu. Wydarzenia religijno-kulturowe nie są wyjątkiem.

W Japonii trwa obecnie okres hanami, czyli kwitnących wiśni. Pora uważana za jedną z najpiękniejszych w ciągu roku, w zależności od szerokości geograficznej okres rozkwitu może się różnić. Co roku w czasie hanami tłumy ludzi wychodzą w teren, aby doświadczyć pięknego widoku i spędzić czas wspólnie z innymi. Tak samo jak w zeszłym roku tak i w tym, okres ten przebiega pod obostrzeniami. Obecnie w Japonii istnieje ograniczenie zgromadzeń do 50 osób, co chcąc nie chcąc wpływa na przebieg spotkań pod koronami kwitnącej sakury.

Jednym z najbardziej popularnych miejsc jest Park Ueno, gdzie co roku odbywa się Ueno sakura Matsuri. Alejki w parku, przyozdobione lampionami wyglądają czarująco szczególnie wieczorem. Równie popularne do podziwiania kwitnących wiśni jest Hirosaki Sakura Matsuri – wydarzenie odbywające się w okolicy zamku w Hirosaki. Można przejść się alejkami Parku Hirosaki. Również zamek w Osace bajecznie prezentuje się w otoczeniu kwitnących drzew. Jeden z YouTuberów przebywających w Tokio nagrał spacer po Parku Ueno w marcu 2021. Park nie świeci pustkami, i jak widać ludziom ciężko odpuścić taką szansę na zobaczenie kwitnącej sakury.

Znaczna część matsuri została odwołana, ale są również i takie, które odbywają się bądź odbędą, tyle że w reżimie sanitarnym. Na wielu stronach pokroju Japan-Guide, oferujących przewodniki i informacje na temat wydarzeń w Japonii, pojawiają się komunikaty, że należy sprawdzać aktualności na oficjalnych stronach danego wydarzenia.

20 lutego 2021 odbyło się Hadaka Matsuri. Wydarzenie ma miejsce w prefekturze Okayama i gromadzi co roku tysiące mężczyzn, którzy wieczorem przez godzinę lub dwie biegają wokół świątyni w celu oczyszczenia się, po czym wszyscy cisną się w świątyni jak sardynki. Scena w obecnych okolicznościach nie do zaakceptowania. W tym roku liczba uczestników została jednak mocno okrojona i z 10 tysięcy którzy w normalnych okolicznościach braliby udział w obchodach, pozostało zaledwie około 100 mężczyzn, bez publiki. Różnica była również taka, że wszyscy zebrali się na wspólnej modlitwie o płodność, koniec pandemii i pokój na świecie. Na pytanie, dlaczego nie odwołano całego wydarzenia, jednym z argumentów był fakt, że tradycja tego matsuri trwa nieprzerwanie od 500 lat i istnieje potrzeba modlitwy o pomyślność po tych gorszych czasach.

W zeszłym roku z 30 największych (pod względem liczby uczestników) matsuri, aż 24 zostały odwołane, a z pozostałych 6 – połowa została przeniesiona w czasie. Trzy największe matsuri regionu Tohoku – Aomori Nebuta, Akita Kantō i Sendai Tanabata, zostały odwołane. To był pierwszy raz, gdy sławne lampiony nebuta w czasie festiwalu Aomori Nebuta nie kursowały od czasu ponownego wprowadzenia festiwalu po II wojnie światowej. Pozostałe dwa matsuri również wtedy nie odbyły się po raz pierwszy od czasu wojny. Nawet w prefekturze iwate, która w tamtym czasie nie zarejestrowała żadnych przypadków – festiwal Marioka Sansa Odori został zredukowany. Również największe matsuri w Kioto – Gion Matsuri zostało w zeszłym roku odwołane.

Na Instagramie niektórzy dzielą się zdjęciami lub nagraniami z wydarzeń, które miały miejsce. Jest też sporo osób, które dzielą się zdjęciami z poprzednich lat, gdy matsuri się odbywały z podpisami, że mają nadzieję iż następnym razem festiwal się odbędzie.

Modlitwy można co prawda odmawiać w pojedynkę przy lokalnych świątyniach, jednak bez wątpienia uroczyste matsuri mają w sobie szczególny urok i głębsze znaczenie. W czasie uroczystości z rytuałami religijnymi Japończycy oddają cześć duchom przodków i modlą się o ochronę, również przed epidemią. Dlatego pomimo sytuacji w kraju starają się nadal w pewien sposób świętować, gdyż matsuri skupiają się na tradycji i wartościach, których Japończycy chcą chronić.

Gabriela Starzec – Kulturoznawczyni, z pasją do języków obcych i translatoryki. Miłośniczka muzyki i fotografii, wiecznie planująca podróże. Autorka bloga „poPRZEKŁADane” i tłumaczka w ekipie CRUSHONYOU.

Przeczytaj: Jak to się robi w Azji, czyli walentynki w stylu dalekowschodnim
Przeczytaj: Sanah – Irenka
Przeczytaj: Przeminęły z Oscarami?